Son yıllarda zoonoz hastalıkların, sık sık tekrar ediyor olması, bunların tüm dünyada hayvan sağlığını olduğu kadar insan sağlığını da etkilemesi, hem ulusal hem de uluslararası otoriteleri alarma geçirmiştir.
Kuş gribi salgınının insanlarda oluşturduğu endişe nedeniyle ve gelecekte insanlığı bekleyen olası sağlık tehditlerinin önüne geçilebilmesi adına, dünyanın belirli bölgelerinde hem insan sağlığı hem de hayvan sağlığı ile ilişkili olan meslek dallarının zoonoz hastalıklarla ilgili ortak çalışmalar yürütülmesi için meslekleri yakınlaştırıcı faaliyetler gerçekleştirilmektedir.
Son günlerde bu konuda; temellerinin daha 1800’lü yıllarda atıldığı “tek tıp/tek sağlık konsepti”nin tekrar gündeme gelmesi söz konusu. Veteriner hekimler ile beşeri hekimlerin özellikle zoonoz hastalıklar konusunda mücadele programları hazırlaması ve zoonoz hastalıklarla ilgili toplum bilinci oluşturması hedef alınarak, bu konudaki çabalar yasal bir zemine oturtulmaya çalışılmaktadır.
Tek Tıp/Tek Sağlık-One Medicine terimi; “İnsan ve hayvan sağlığına hizmet eden veteriner hekimleri, beşeri hekimleri ve diğer sağlık profesyonellerini kapsayan bir terim olmakla birlikte, hayvanlardan insanlara geçebilen ve halk sağlığı açısından tehdit oluşturan enfeksiyöz hastalıkların kontrolü ile bu hastalıkların yayılımı ve evriminin anlaşılmasını sağlayan bir kavramdır” şeklinde tanımlanabilir.
Bu konsept, beşeri ve veteriner hekimlikteki teknolojik ve bilimsel ilerlemeye bağlı olarak benzer konularda veteriner ve beşeri hekimler tarafından yapılan bilimsel araştırmaların sonuçlarının bir araya getirildiğinde birbiriyle örtüşeceği görüşünü savunmaktadır. Tek tip tıp konseptinin insan ve hayvan sağlığına yaklaşımı; tüm türlerde sağlık problemlerinin çözümüne ilişkin ortak ve aktarılabilir bilgi ilişkisinin kurulmasını sağlamaya yöneliktir. Bu yaklaşım türler arasındaki ortak özelliklerden fayda sağlamayı amaçlamaktadır.
Tıp biliminin ilk yıllarında veteriner hekim beşeri hekim ayrımının yapılmadığı, bu ayrımın daha sonraki yıllarda ortaya çıktığı görülmektedir.İnsan ve hayvan hekimliği 19. yy’ da birbiriyle bağlantılı olmasına rağmen 20.yy’da hızla birbirinden ayrışmıştır. Yetmişli yıllarda destek faaliyetlerinin öncelik alanlarını değiştirmesi nedeniyle bu iki meslek grubunun tıp bilimine hizmetlerinde de değişiklikler olmuştur.
Günümüzde veteriner hekimler ile beşeri hekimlerin uzmanlıklarını, deneyimlerini ve görüşlerini paylaştığı tek alan “Halk Sağlığı” olarak kalmıştır.
Tek Tıp Konsepti yeni bir kavram değildir. Tarihi süreci içerisinde değerlendirildiğinde, patolojinin babası sayılan antropolojist, halk sağlığı destekçisi, politikacı ve Alman kökenli bir beşeri hekim olan Rudolf Virchow’ un Veteriner Hekimliğe önemli katkıları olmuştur.
Tek Tıp/Tek Sağlık-One Medicine konsepti; Gerek veteriner hekimlerin eğitimlerinin desteklenmesi gerekse et muayenesinin veteriner hekimler tarafından yapılmasının gerekliliği Virchow tarafından her fırsatta dile getirilerek veteriner hekimlik mevzuatının sağlam bir zemine oturtulması sağlanmıştır. Virchow’un hem yaşadığı dönemde, hem de günümüze kadar geçen süreç içerisinde veteriner hekimlik mesleğinin değerinin anlaşılmasında büyük katkıları olmuştur.
Rudolf Virchow’un karşılaştırmalı tıp ve tek sağlık konseptlerinin oluşumunda veteriner hekimlik mesleğine bir diğer katkısı ise; parlamentoda veteriner hekimlik eğitiminin Tarım Bakanlığının ya da Savaş Bakanlığının altında yapılmasını isteyen, veteriner hekimliği bir bilim alanı olarak dahi görmek istemeyen hukukçulara karşı verdiği mücadeledir. Bu konuda hukukçuları eğitmek adına 24 Haziran 1873’te yaptığı bir konuşmasında “Ben sadece şunu vurgulayabilirim ki veteriner tıbbı ile insan tıbbı arasında bir bariyer yoktur; olmamalıdır da zaten. Bir alanda elde edilen deneyim diğer alanın gelişmesini destekleyecektir” demiştir. 27 Haziran 1873’teki bir diğer konuşmasında da Berlin Veteriner Koleji’nin, Halk Sağlığı sorumluluğunu da üstlenmesi gerektiğini vurgulamıştır.
Günümüzde, halk sağlığının daha iyi korunması adına; beşeri hekimlik ile veteriner hekimlik mesleklerinin birbirine yaklaştırılması düşüncesi tekrar “Tek Tıp - Tek Sağlık Konseptini” gündeme getirmiştir. 1999 yılında ABD’nde “Batı Nil Virusu” ortaya çıktığında veteriner hekimler kuşlarda toplu ölüm vakaları tespit ederken, beşeri hekimler insanlarda nörolojik belirtilerde artış olduğunu tespit etmişler, fakat iki meslek grubu arasında yeterli iletişimin sağlanamaması nedeniyle iki olay arasındaki ilişkinin tespiti için oldukça uzun bir zaman geçmesi gerekmiştir.
Dünya’da tek sağlık konsepti altında şu anda neler yapılıyor?
Eğitim Alanında Çalışmalar
Günümüzde dünyanın karşı karşıya kaldığı sağlık tehditleri tek sağlık konseptinin hayata geçirilmesini gerekli kılmaktadır. Özellikle insan (halk) sağlığı-hayvan sağlığı-ekosistem sağlığı ilişkisi konusunda yeterli derecede eğitimli kişi eksikliğini gidermek için, üniversiteler bünyesinde çeşitli eğitim programları hayata geçirilmeye başlamıştır. Bu gereksinimi karşılamak için Illinois Veteriner Koleji ile Chicago Halk Sağlığı Okulu 2004 yılında veteriner hekimlere çift diploma sunan DVM/MPH (Doctor of Veterinary Medicine/Master of Public Health) programını oluşturmuştur.
Veteriner Hekimliğin ilk dört yıllık doktora programına başlayan öğrenciler ilk yıllarında, 5 yılda tamamlayabilecekleri çift diplomaya sahip olabilecekleri Halk Sağlığı master programına başvurabilmektedirler.
Yasal Anlanında Çalışmalar
Amerikan Veteriner Birliği geçen yıl içerisinde halk sağlığının iyileştirilmesi adına, insan ve veteriner tıbbının birleştirilmesi konusunda çalışmalarına başlamıştır. Birlik nisan ayında veteriner hekimlerin, beşeri hekimlik ile ilgilenen diğer meslektaşlarıyla ortaklaşa çalışma yolları konusunda öneride bulunmak için 12 üyeden oluşan bir çalışma grubu oluşturmuştur.
Amerikan Tıp Birliği; Amerikan Veteriner Birliği ile diyaloğun geliştirilmesi, tıp okulları ile veteriner biliminin arasındaki bağın güçlendirilmesi, gözlemleme sürecinde birlikteliğin desteklenmesi ve tür bariyerleri arasında teşhis, ilaç ve aşı gelişiminin desteklenmesi adına düzenlenen “tek sağlık teşebbüsü – one health initiative” şeklindeki önerge ile veteriner birliğinin hazırladığı proje konusunda kendilerini destekleyeceklerini bildirmişlerdir.
Önerge, Haziran 2007’de Amerika Veteriner Birliği’nin Washington DC’deki toplantısında kabul edilmiştir.
American Medical News’in 13 Ağustos 2007 tarihli yayınında,“Veteriner hekimler ve beşeri hekimler: Tek tıp için birlikte çalışıyorlar (Veterinarians and physicians: Working together for one medicine) adlı makalede, beşeri tıp ile veteriner tıp birliğinin, varolan ve gelecekte ortaya çıkabilecek olan zoonoz hastalıklarla mücadelede, hem insan hem de hayvan tıbbının tek tıp birleşik grubu olarak işbirliği yapacağı belirtilmiştir.Tek Sağlık konseptinin onaylanmasına; Amerikan Tropikal Tıp ve Hijyen Birliği (ASM TH: American Society of Tropical Medical and Hygiene), Amerikan Veteriner Tıp Birliği (AV MA), Amerikan Tıp Birliği (AMA) ve 300’den fazla ünlü bilim adamı, beşeri hekimler, veteriner hekimler, nobel ödülüne sahip kişiler, hükümet liderleri ve Ulusal Bilim Akademisi Üyeleri katılmışlardır.
Tek Sağlık Teşebbüsünün amaçlarından bazıları şöyle sıralanabilir:
1. İnsan tıbbı, veteriner tıbbı okulları ile halk sağlığı okullarının eğitim sistemi bakımından entegrasyonu,
2. Profesyonel yayınlar, konferanslar ve sağlık örgütleri arasında disiplinlerarası iletişimin geliştirilmesi,
3. Türler arası hastalık aktarımları üzerinde araştırmaların yapılması,
4. İnsan, hayvan ve yaban hayvanı hayatı hastalıklarının gözlem ve kontrollerinin entegrasyonu,
5. Hem insan hem de hayvanları etkileyen örneğin; diyabet, kanser, otoimmun hastalıklar ve obezite gibi hastalıklar konusunda karşılaştırmalı araştırmaların yapılması,
6. Türler arası hastalıkların kontrolünde ve önlenmesinde yeni teşhis metodlarının, ilaçların ve aşıların değerlendirilmesi ve geliştirilmesi konusunda akademiler, işletmeler ve hükümetler arasında birlikteliğin sağlanması,
7. Halkın ve siyasi liderlerin haberdar edilmesi ve eğitilmesi konusunda birlikte hareket edilmesi.
Vet. Hekim Arzu Temizyürek in makalesinden özetlenmiştir.. Meslektaşımıza saygılarımızı sunuyoruz..
