HAYVANLARIN ÖSTRUS SIRASINDAKİ DAVRANIŞ BİÇİMLERİ VE ÖSTRUS SÜRELERİ

Hayvanlar çiftleşmeden önce hem çeşitli davranış biçimleriyle, hemde dış görünüş itibarıyla,

hayvan türüne göre değişen dönemlerde çiftleşme isteği gösterirler. Bu istek ya erkeğe signal vermek

şeklinde veya çiftleşme isteğinin dışa vurumu şeklinde kendisini gösterir.

a)Kısrakta östrus sırasındaki davranış biçimleri ve östrus süreleri

Kısraklar 3-4 yaşından başlayarak çiftleştirilebilirler.Östrus sırasında kısrakların davranışında

bellirgin değişiklikler gözlenmektedir ve ortalama süresi 4-9 gün arasında değişebilmektedir. Gebe

kalmayan kısraklar ortalama 16 gün sonra yeniden kızgınlık gösterirler.

Seksüel isteğin artmasına bağlı olarak, kısrağın vulva dudaklarının alt bölümünün ortasına

yakın yerde yerleşmiş olan (Vulvanın alt komissurası), klitoriste ödem oluşmaya başlar ve buna bağlı

olarak vulva dudaklarında kas kontraksiyonları gözlenir. Buna bağlı olarak kısrak kuyruğunu kaldırır

(tutar) , böylelikle vulva dudaklarının açıklığından klitoris görülür. Östrus sırasında kısrağın sık sık

işeme vaziyeti aldığı ve her defasında azar azar idrar akıttığıda gözlenir.

Eğer kısrak tek başına ise bu değişiklikler genellikle zayıftır, ama bir aygırla beraber olduğunda, sesini duyduğunda veya kokusunu aldığında bellirtiler daha yoğun olarak açığa çıkar. Bu durumda kısrak yerinde rahat duramaz, adeta içi gıcıklanır hırçın bir durum alır. Kısrağın hem bu hareketleri hemde saldığı idrar aygırı stimüle eder. İdrarın saldığı ve aygırı stimüle eden bu kokuya Feromen denir.

Feromenler özellikle deneyimsiz aygırları stimüle etmede önemlidirler. Aygırlara özgü olan kişneme, sık soluk alma, kısrağın yelelerini koklayıp ısırması ve kısrağın sırtında karakteristik olarak, başını ve boynunu öne doğru uzatarak üst dudağını yukarı doğru kaldırmasıda bu feromenlere bağlı olarak meydana gelen seksüel aktiviteyi oluşturan signal hareketleridir.

b) İnekte östrus sırasında oluşan davranış biçimleri ve östrus süreleri

İnek, böğürmelerle boğayı çağırır veya çiftleşme isteğini belli eder. Merada ise inek boğaların

üzerine veya diğer ineklerin üzerine atlar veya üzerine atlanmasına izin verir. Merada olan östrustaki

ineklerin vulvaları diğer inekler tarafından koklanır. Ahırda ise yandaki ineğe ilgi gösterir, sürekli komşu

ineklere sürtünmeye, onları yalamaya çalışır, kuyruğunu kaldırır. Gece ineklerin bulunduğu bir ahıra

gidildiği zaman kızgınlık (östrus) dönemi içerisinde bulunan hayvanlar ayakta iken, diğer bütün

hayvanların yattığı görülür. Östrustaki tüm ineklerde pupilla genişlemiştir. Bu hayvanlarda yeme ve içme azalır ve süt veriminde düşmede gözlenebilir. Östrus sırasındaki ineklerin bel bölgesine masaj

yapıldığında sakin durmaları, bel bölgesini aşağı doğru eğmeleri ve kuyruğu kaldırmaları ile karekterize olan “Duldungsrefleks veya Sabır gösterme refleksi” inekte östrus'un saptanmasında gözlenebilen en önemli davranış biçimlerinden biridir. Bu tip davranış gösteren ineklerin vulva dudaklarından aşağı doğru cam beyazı renginde bir akıntıda geldiği (Çara) en sık gözlenebilen olgulardandır. Vulva dudaklarındaki ödemde östrus dönemindeki hormonal değişikliklerin bir belirtisi olarak kendini gösterir.

Östrustaki hayvanlarda vulva dudaklarına masaj yapıldığında vulva bölgesi ve rektum ani'de ritmik hareketler gözlenir. Ahırda bağlı olarak bulunan inekler, bakıcı ineğin önünde eğildiğinde gösterdikleri atlama isteği ilede bazıkez östrusta olduklarını kanıtlarlar.

İnekler seksüel gelişimlerini doğumdan sonra 6-9 aylık bir sürede tamamlamalarına karşın,

çiftleşme için (yetiştirme) doğumdan 15-18 ay sonra hazır olurlar.Östrus ineklerde 18-32 saat arasında

sürmektedir. Gebe kalmayan ineklerde ortalama her 21 günde bir yeniden östrus görülür.

c) Koyun ve keçide östrus sırasında oluşan davranış biçimleri ve östrus süreleri

Koyun ve keçilerde östrus belirtileri bu denli belirgin değildir. Kızgın koyunlar koçu ararlar, ona

yaklaşır ve onu izleyerek onun yanında otlamak isterler. Keçilerde buna benzer belirtiler gösterirler.

Koyun koçun, keçide tekenin üzerlerine atlamasına izin verirler. Keçiler bu dönemde çok sık melerler.

Koyunda östrus 12-72 saat, keçide 24-48 saat sürer. Ankara keçilerinde östrus süresi daha kısadır (22-24 saat). Koyunlar seksüel erginliğe doğumdan sonra 7. ayda ulaşsalarda, genellikle çiftleşme

(yetiştirme) için bu süre 14-16 aydır. Gebe kalmayan koyunlar 17 gün sonra tekrar östrus gösterirler.

d) Köpekte östrus sırasında oluşan davranış biçimleri ve östrus süreleri

Köpekler doğumdan sonra 6-12 aylık iken ilk östrusu gösterirler ama bu seksüel gelişme,

çiftleşme için gerekli olan gelişme ile karıştırılmamalıdır. Köpekler genellikle 18-24 aylıkken

çiftleştirilirler. Köpeklerde östrusa girileceğine ilişkin ilk signaller, proöstrus sırasında vulvadan gelen

kanlı bir akıntıyla kendilerini belli eder ve bu akıntı 5 ile 15 gün devam eder (ortalama 9 gün). Bu

dönemde dişi köpekler erkek köpekler için çekicidirler, ama daha erkeğin yanaşmasına izin vermezler.

Östrus süresi 3-21 gün sürer (ortalama 9 gün). Bu dönemde kanlı akıntı çok azalmış ve etsuyu

rengindedir bazen muköz de olabilir. İdrar yapma sıklığı artmıştır. Uzakta da olsalar idrar ve vaginal

akıntıda bulunan koku salan elementler erkek köpekleri kendilerine çekerler. Bu elementlere feromon

adı verilir. Östrus döneminde dişi köpekler hareketlidirler, oynamayı ve kendini dokundurmayı sever.

Eğer dikkat edilmez ise evden kaçarlar. Bu dönemde dışarıda gezdirilirken dikkatsiz davranılırsa, ya dişi köpeğin kurtulması sonucu veya yukarıda söz edilen feromonlara bağlı olarak erkek köpeğin büyük bir hızla yanaşması ile büyük bir hız ile kenetlenme meydana gelir. Çiftleşip gebe kalmayan veya çiftleşmeyen köpeklerde diğer hayvan türlerinde olduğu gibi kısa bir süre sonra yeniden östrus gözlenmez. Köpekler bu durumda metöstrus dönemine girerler ve uzunca bir süre sonra yeniden östrus gösterirler. Türlere göre iki östrus arasındaki ortalama süre 200±45 gündür.

e) Kedide östrus sırasında davranış biçimleri ve östrus süreleri

Tek başına erkek kediden ayrı bulunan östrustaki kedi, huzursuz davranışlar gösterir, daha az

yemek yer ve durmadan bağırır. Östrusun ilk günlerinde başını ve gövdesini sıkça çeşitli eşyalara

sürter. Sıkça başını tüm vucutla birlikte döndürür, bazı kez bu dönme sırasında kedi yan tarafa doğru

düşer. Kendini birkaç kez sağa sola doğru yuvarlar ve tırnaklarıyla yeri tırmıklar. Bu durumda

tırnaklarının arasındaki yastık kısmınıda yaladığı gözlenir. Bu davranış biçimi birçok kez yinelenir.

Günler ilerledikçe bu davranış biçiminin daha karakteristik bir hal alarak, arttığı ve dişi kedinin

kuyruğunu yukarı kaldırmış bir durumda olduğu gözlenir. Vulva ödemlidir. Ama çiftleşme dişi kedi

tarafından daha kabul edilmez, erkek kedinin yaklaşmaya çalıştığı durumlarda dişi ya saldırır veya

ondan kaçar. Ana Östrus döneminde kedi çiftleşmeye hazır olur. Başını ön ayakların ya üzerinde tutar

veya üzerine dayar. Thoraks ve abdomen yere dayanmıştır. Bel bölgesini (Pelvis) yukarı kaldırır, ve

bacaklar yere paralel bir düzeyde, neredeyse dizi yere değecek şekilde durur. Kuyruk kalkmış ve

kenara çekilmiş durumdadır. Arka ayakları ile hafif tepme hareketleri yapması hazır olduğunu gösteren

davranış biçimlerinden biridir. Kedilerde eğer bir kopulasyon veya stimülasyon oluşmaz ise ovulasyon

meydana gelmez (kedide oluşturulan ovulasyon=provake ovulasyon) bu durumda östrus 2-10 gün

boyunca devam eder ve hayvanın bağırması bu durumda çok rahatsız edicidir. Çiftleşmeden sonra

gebe kalmayan veya çiftleştirilmeyen kedilerde östrus 1-3 hafta sonra yeniden gözlenir. Kediler

genellikle 7-9. aydan itibaren çiftleştirilebilirler. Ama bazı ırklarda bu süre 1-1½ yaşına kadarda

uzayabilir.