YALANCI VEBA HASTALIĞI (NEWCASTLE DISEASE)

TANIM

Newcastle Hastalığı(NH) kanatlılarda solunum, sindirim, sinir sistemlerini etkileyen, çok bulaşıcı, öldürücü, zoonoz, viral bir enfeksiyondur.

MİKROBİYOLOJİ

Paramyxoviridae familyasına dahil olan Avian Paramyxovirus Tip I (APMV-I) virüstür.

-200C yıllarca,

- 80C 12 ay,

- 200C 1 ay, dışkıda aylarca,

- 370C 24 saat,

- 550C 30 dakika,

- 560C 5 dakika,

- 1000C 1 dakika,

- -150C saklanan kadavranın derisinde 98 gün, kemik iliğinde 134 gün,

- Kurutulan enfekte materyalde uygun ısıda uzun süre,

- Kümeste 255 gün,

- Dış koşullarda 15-30 gün yaşayabilmektedir.

- 590- 640C 30 dakika etkenin termal ölüm noktasıdır.

- NHV ultraviyole ışınlarında canlılığını koruyamamaktadır.

- Virus, az miktardaki dışkı, kan, irin, göz -burun akıntısı gibi organik materyal içinde güneş ışında inaktive olmaktadır.

- Farklı pH’lara oldukça dayanıklı olup 2 – 10 pH larda saatlerce canlılığını koruyabilmektedir.

- Aldehitler(formaldehit, gluteraldehit), kuanterner amonyum bileşikleri(kokobenzildimetila-monyum klorür gibi), oksitleyici ajanlar (sodyum hipoklorid gibi) uygun konsantrasyonlarda ve sürelerde etkilidirler.

VİRUSUN SINIFLANDIRILMASI

Newcastle hastalığı viruslarının(APMV-1) dört patotipi bulunmaktadır:

1. Asemptomatik Enterik Suşlar

Ulster 2C, Queensland V4 gibi suşları subklinik enfeksiyona neden olmaktadırlar.

1. Lentojenik / Hafif Virulent Suşlar

Hitchner B1, F, La Sota suşları çok hafif enfeksiyonlara neden olmaktadır.Lentojenik suşlar genellikle yabani kuşlar yaygındır. Aşı suşu olarak kullanılırlar.

1. Mezojenik / Orta Virulent Suşlar

H, Mukteswar, Roakin, Beaudette C en bilinen suşlar olup, solunum ve sindirim sistemlerinde bozukluklarla dikkati çeken orta derecede bir enfeksiyona yol açmaktadırlar.

1. Velojenik / Yüksek Virulent Suşlar

Teksas GB, NY parrot 70181, İtalyan, İsrail, Milano, Herst 33/56, Çorum,Essex’70 gibi suşlar örnek verilebilir. Velojenik suşlar çok bulaşıcı ve yüksek ölümlere neden olurlar.

Velojenik suşlar da yerleştiği ve etkilediği organlara göre kendi içlerinde bir sınıflandırmaya tabi tutulmaktadırlar:

1. Pnömotropik virus (solunum sistemine yerleşen),
2. Nöyrotropik virus (sinir sistemini etkileyen),
3. Visserotropik virus (sindirim sistemi de dâhil tüm iç organları etkileyen).

VİRUSUN YAYGINLIĞI

Doğal enfeksiyon görülen kanatlılara örnek olarak tavuk, beç tavuğu, tavus kuşu, sülün, bıldırcın, güvercin ve hindiler gösterilebilir. Hastalığa en duyarlı hayvanlar tavuklardır. Özelikle yaşlı hindiler, ördek ve kazlar tavuklara kıyasla daha az duyarlı olup enfeksiyon hafif seyretmektedir.

İspinoz, serçe, kanarya, muhabbet kuşu, papağan vb kuşlarda klinik hastalık izlenmez ancak hastalığın taşınma ve yayılmasında önemli role sahiptirler.

NHV zoonotik bir virus olduğunda insanlarda da enfeksiyona yol açmaktadır. Genellikle konjunktivitis klinik tablosu halinde karşımıza çıkar. Kanatlı ürünlerini elleyen ve/veya yiyen insanlara virusun bulaştığına dair bir olay henüz tespit edilmemiştir.

VİRUSUN YAYILMASI

Etken vücuda solunum ve sindirim yoluyla alınır. Virus, enfekte ve/veya portör hayvanların, solunum salgı, akıntıları ve gaitayla etrafa yayılır. Enfeksiyonun yayılma ve bulaşmasında öncelik hava yoludur.

Etken vücuda solunum ve sindirim yoluyla alınır. Virus, enfekte ve/veya portör hayvanların, solunum salgı, akıntıları ve gaitayla etrafa yayılır. Enfeksiyonun yayılma ve bulaşmasında öncelik hava yoludur.

NHV bulaşma horizontaldir:

- Hasta ve portör, canlı aşı yapılmış evcil kanatlılara 5 hafta süre ile direkt temasla,

- Hasta ve portör yabani kuşlarla direkt veya dolaylı temasla,

- Bulaşık ekipman, dışkı, yem, su, personel, araçlar, diğer hayvanlar, kemiriciler, böcek ve dış parazitlerle mekanik yolla,

- Kontrolsüz kanatlı hayvan(özellikle sağlıklı görülmelerine rağmen 400 gün kadar virus saçan yabani kanatlı ve süs kuşlarının ithali ) ve hayvansal ürünlerin nakliyle,

- Kontamine aşılar ve biyolojik maddelerle,

- Hava yoluyla gerçekleşmektedir.

Vertikal bulaşma tartışmalıdır. Genel görüş; olmadığı yönündedir. Ancak enfekte hayvanların yumurtasında kabuk bulaşması söz konusu olup bu da kuluçkalanma sırasında risk oluşturabilir.

Enfeksiyonun ortaya çıkmasında bir kısım tetikleyici faktörler söyle sıralanabilir:

- Kazanılmış bağışıklığın yetersiz veya hiç olmaması,

- Biyogüvenlik eksiklik ve/veya yetersizlikler,

- Çevresel koşular ve kötü manajement,

- İmmunsuprasyon,

- Beslenme hataları (yetersiz veya kötü beslenme),

- Diğer enfeksiyonlar.

Kuluçka Süresi

Doğal enfeksiyonlarda kuluçka süresi 2- 15 gün arasında değişmesine rağmen ortalama 5-6 gündür. Bu süre; virusun patojenitesi, miktarı, giriş/veriliş yolu, hayvanın cinsi, yaşı, sağlığı, kümes/cevre koşulları ile yakından ilgilidir. Civciv ve piliçler yaşlılara kıyasla enfeksiyona daha duyarlıdırlar.

KLİNİK BİLGİLER

Semptom ve Lezyonlar

Newcastle hastalığında klinik semptomlar; hayvanın cinsi, yaşı, bağışıklık durumu, diğer enfeksiyonlarla birlikte seyredip etmediği, çevresel etkiler, kümes koşulları, virusun patojenitesi, miktarı ve vücuda giriş yoluna göre farklılıklar gösterir.

Çok virulent viruslar kimi klinik bulgularla ve yüksek ölümlerle seyreden akut hastalıklara neden olur.

Genellikle klinik bulgular; düşkünlük, artan soluma, zayıflık, ayakta duramama ve 3-4 günde sürünün tamına yakınının ölümü ile sonuçlanabilir.

1. 1.       Orta şiddetli enfeksiyonda;

-          Hafif solunum ve/ veya sinirsel lezyonlar ve enteritis görülebilir.

-          Yumurta kalitesinde bozulma(kabukta renk açılması, yumuşak kabuklu, kabuksuz, kırık, sulu aklı yumurta),

-          Et ve yumurtada verim düşüklüğü dikkati çeken bulgulardır.

1. 2.       Hafif Newcastle enfeksiyonunda;

- Yumurta kalitesinde bozulma, verim düşüklüğü tablosuyla karşımıza çıkmaktadır.

NHV patotiplerine göre özellikle tavuklarda neden olduğu enfeksiyonların klinik seyri ve semptomlarında farklılıklar gözlenmektedir. Şöyle ki:

1. Asemptomatik enterik virus;

Subklinik enterik enfeksiyonuna yol açmaktadır.

1. Lentojenik virus;

Subklinik solunum enfeksiyonuna neden olur.

1. Mesojenik suşlar;

Solunum semptomları, seyrek olarak sinirsel bozukluklar ve düşük düzeyde ölüm, yaşlılarda verim düşmesi ile karakterize hastalık tablosuyla karşımıza çıkar.

1. Visserotropik velojenik virus;

Patojenitesi hayli yüksek olup, şiddetli enfeksiyon nedenidir.

Ani ve yüksek ölümler, enteritis, hemorajik bozuklular dikkati çeker.

1. Nöyrotropik velojenik suşların neden olduğu Newcastle salgınında;

Birden bire ortaya çıkan ölümler ve solunum sorunları, bir-iki gün içinde sinirsel semptomlar izlenir. Verimde dramatik düşüş, genellikle ishal görülmez. Morbidite %100 kadar çıkabilir. Her ne kadar yaşlılarda ölümler % 50 altındaysa da, gençlerde %90 lara ulaşabilmektedir.

Özetlemek gerekirse;

1. 1.       Solunum Semptomları;

4- 10 gün devam eden öksürük, tıksırık, hırıltı, artan soluma, boğuk ötüş, bazen göz-burun akıntısı.

1. 2.       Sindirim Semptomları;

İştah kaybı, aşırı su içme, hastalık başlangıçından 2-3 gün sonra sarı-yeşilimsi sulu ishal.

1. 3.       Sinirsel Semptomlar;

Sinirsel bozukluklar, çoğu kez solunum belirtilerinden1- 2 gün sonra ortaya çıkar. Eğer hayvan yaşarsa sinirsel bozukluklar hayat boyu devam eder. Depresyon, kassal tremorlar, kanatlarda düşüklük, ayaklarda gerilme- çekilme, boyun bükülmesi (tortikollis), başın yana, arkaya veya aşağı dönmesi, tam veya kısmi felçler.

1. 4.       Yumurtadaki değişiklikler;

Birlikte seyreden bir hastalık yoksa 4-10 hafta süreyle bazen hafif bazen dramatik seviyelere varan verimde düşmeler, kabuksuz, ince kabuklu, kırık , şekilsiz, küçük, hava boşluğu olamayan yumurta sayısında artış, sulu ak, verim kendini toplayabilir ancak normal düzeyine ulaşamaz.

Ölümler;

Çok şiddetli(perakut) enfeksiyonlarda aniden başlayan ölümler sonucu sürünün hemen tamamına yakının 3-4 günde telef olur. Akut enfeksiyonda 24- 48 saat içinde ölümler gözlenir. Klasik Newcastle olgularında ilk bulgulardan 3-4 gün sonra ölümler başlar.

Yukarıda özetlenen klinik belirtiler birlikte seyreden bir hastalığın varlığında daha şiddetlenecek ve daha uzun sürecek demektir.

Broiler civciv ve piliçlerde, yukarıda sıralanan solunum, sindirim, sinirsel bozukluk ve ölümlere ilaveten; gelişmede gerileme, canlı ağırlık kaybı, zayıflama, yüksek FCR değerleri söz konusudur.

TEŞHİS

Hastalığın ilk farkına varıldığı, şüphelenildiğinde kesin tanı konuncaya kadar Newcastle hastalığıymış gibi tüm önlemler alınmalıdır.

Enfeksiyon çıkan sürüye ait tüm bilgilerin eksiksiz (anamnez, epidemiyolojik veri) toplanması hatasız ve kısa zamanda yapılması, tanıda başarının anahtarıdır. Tek başlarına anamnez, klinik ve otopsi bulgularıyla hastalığın teşhisine kalkışmak ciddi yanlışlara yol açmaktadır.

Enfeksiyon etkeninin izole ve identifikasyonu yapılmalı, serolojik testler uygulanmalıdır.

Makroskobik lezyonlar da tıpkı klinik belirtiler gibi;

- Virusun; patojenitesi, miktarı, vücuda giriş yolu,

- Konağın; türü, cinsi, yaşı, sağlığı, bağış

- Müşterek bir enfeksiyon olup- olmaması,

- Management ;

- Bakım-besleme,

- Biyogüvenlik,

- Kümes koşulları,

- Mevsimsel koşullar,

- Çevresel etkilere göre farklılıklar göstermektedir.

Enfekte hayvanlarda gözlenen makroskobik bulgular Newcastle hastalığı için patognomonik(hastalık için özel lezyonlar) değildir. Ancak; bazı karakteristik bulgulardan bahsedilebilir. Bunlar;

- Proventrikulus (bezli mide) mukozasında, özellikle bezler civarında Peteşiyel ve küçük ekimotik hemoraji,

- Barsak lenfoid dokularında, sekal tonsillerde ödem, hemoraji, nekroz ve ülserler,

- Ovariyumlarda ödem, hemoraji veya dejenerasy

Otopside özeklikle tavuklarda:

- Vücut yağları, göğüs kafesi içi değişik kanamalar,

- Akciğerde pneumoni,

- Hava keselerinde kalınlaşma, bulanık görünüm, içerik bazen köpüklü, bazen kataral bazen de kazeöz (airsacculitis),

- Trakheada hemoraji,

- Solunum yollarında serözden katarala kadar değişen, bazen peynirimsi içerik,

- Bezli mide, bağırsak lenf dokularında, sekal lenf tonsilerinde ödem, değişik kanamalar ve nekroz,

- Enteritis,

- İnce bağırsaklarda hemoraji, ülserasyon bazen nekrozlar

- Peritonitis, bazen fibrinli, bazen yumurta içerikli(egg peritonitis),

- Dalakta hemoraji ve nekrozlar

- Mix bir enfeksiyon söz konusu olursa bu bulgularla birlikte devreye giren enfeksiyonun bulguları da görülebilir ve birbiriyle karışabilir de.

 KARIŞAN HASTALIKLAR

Gerek klinik gerekse makroskopik lezyonlar aşağıdaki hastalıklarla benzerlik gösterdiklerinden enfeksiyonun tanısında hata yapılabilir.

- Avian İnfluenza,

-Tavuk Kolerası,

- IB,

- Enfeksiyöz Laringotrakhetis

- Tavuk Çiçeği (difterik formu),

- Enfeksiyöz Coryza,

- Mikoplazma Enfeksiyonları,

- Epidemik tremor,

- Zehirlenmeler,

KORUMA, KONTROL ve MÜCADELE

Newcastle hastalığı viral bir enfeksiyon olduğundan tedavisi söz konusu değildir.

Bu yüzden salgından korunma, bir risk söz konusu ise kontrol, enfeksiyon varsa mümkün olduğunca en kısa sürede, en az kayıpla atlatmak için ciddi mücadele yöntemleri uygulanması zorunludur.

Koruma, kontrol ve mücadele uluslararası, ulusal, bölgesel ve işletme düzeyinde olmalıdır. Nitekim Uluslararası Salgınlar Ofisi(OIE) Terrestrial Animal Health Code(2010, 19 th. Volume 2,Chapter 10.13), 3285 Sayılı Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Yasasına göre bildirimi zorunlu enfeksiyonlardandır. 3285 Sayılı Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Yönetmeliği ile Kanatlıların Newcastle Hastalığına Karşı Koruma ve Mücadele Talimatnamesi ile de ana hatlarıyla neler yapılması gerektiğini belirtmektedir.

Kanatlı yetiştiriciliğinde amaç; ekonomik, sağlıklı, tüketici için güvenli üretimdir. Bunun olmazsa olmazlarının başında da koruyucu hekimlik gelmektedir.

Newcastle hastalığı riskini yaşamamak için:

1. a.       İyi managment prensipleri,

İyi management prensipleri ve ciddi biyogüvenlik uygulamaları kanatlı işletmeleri için hayati öneme sahiptir. Çünkü Newcastle hastalığının önünün alınmasında aşılar tek başlarına yüzde yüz etkin olmadığı gibi aşılanmış sürüler tıpkı enfeksiyon kaynağı gibi rol oynayabilirler. Aşılamanın başarısı için de vazgeçilmeyecek prensip ve uygulamalardır.

- Hayvanlar güvenli bir cevre, sağlıklı kümeslerde barındırılmalı,

Kümes havalandırılmasının yeterli, hayvan sayısının kümes kapasitesine uygun olmalı,

- Yemlik, suluk, aydınlatma ve benzer ekipmanlar yeterli, kümes için dağılımı uygun olmalı,

- Yem hayvanın tüm besin ihtiyaçlarını karşılamalı, kimyasal ve mikrobiyolojik kirlilik bulunmamalı,

- Su yeterli, içilebilir, kimyasal, mikrobiyolojik yönden güvenli olmalı,

- Kümes veya kümesler grubunda aynı yaşta hayvanlar olmalı “All in all out”,

- İşletmede başka cins kanatlı hayvan yetiştirilmemeli,

- Gerek işletmede gerekse çalışanların yabani kanatlı beslenmesine izin verilmemeli,

- Araç giriş çıkışları kontrollü olmalı, mutlak dezenfekte edilmeli,

- Kümesler arası trafik kontrol edilmeli,

- Çalışanların elbise ayakkabı temizliği ve dezenfeksiyonuna titizlikle uyması sağlanmalı,

- İşletmeye ziyaretçi sokulmamalı,

- Diğer kanatlı işletmeleri ziyaret edilmemeli,

- İşletmede su birikintileri önlenmeli,

- Yem depoları kapalı tutulmalı,

- Hasta ve ölülerin en kısa zamanda kümesten güvenli bir şekilde uzaklaştırılması ve imhası,

- Kümes, ekipman temizlik ve dezenfeksiyonu titizlikle yapılmalı,

- Dezenfeksiyonda önemli noktalardan biride dezenfektan seçimidir. Newcastle virusu yanında diğer patojenlerin bulunması da söz konusu olduğundan sinerjistik etkiye sahip kombine bir ürün seçilmelidir. Deneyimlerimize dayanarak aldehit içeren bir kombinasyon öneririz. Ancak burada gözden ırak tutulmaması gereken nokta dezenfektanın dezenfekte edilen yüzeylere yayınma etkinliği olmalıdır. Riskli zamanlarda kümes içine uygulandığında hayvanları rahatsız edici olmamalı,

1. b.      Ciddi bir biyogüvenlik tedbirleri,
2. c.        Aşılama

Yukarıda vurgulanan prensip, önlemler ve benzeri kurallar titizlikle uygulamak koşuluyla aşılamadan beklenen yararlar sağlanmış olur.

AŞILAMA PROGRAMLARI

Rutin bir aşılama programı yoktur.

1. 1.     CANLI AŞILAR

TİCARİ İSİM	ÖZELLİĞİ	FİRMA
NEWCASTLE B1	Rapel ya da inaktif aşılama öncesi Primer Aşı	PFIZER
NEWCASTLE B1 + BRONCHİTİS MASS	ND+IB Rapel ya da inaktif aşılama öncesi Primer Aşı	PFIZER
NEWCASTLE LASOTA	Rapel ya da inaktif aşılama öncesi Primer Aşı	PFIZER
POULVAC NDW	Enterotropik aşı, ULSTER 2C suşu içeren tek aşı (EU)	PFIZER
BURSINE N-K	ND+IBD	PFIZER
CEVAC NEW L	ND LASOTA	CEVA
HIPRAVIAR B1/H120	ND B1+IB H120	HIPRA
HIPRAVIAR CLON	ND/CL 79	HIPRA
HIPRAVIAR CLON/H120	ND CL/79+IB H120	HIPRA
HIPRAVIAR S	ND LA SOTA	HIPRA
HIPRAVIAR S/H120	ND LASOTA+IB H120	HIPRA
AVINEW	ND	RTA
AVINEW FROZEN	ND	RTA
GALLIVAC HB 1	ND	RTA
GALLIVAC LA SOTA	ND	RTA
NOBILIS ND CLONE 30	ND	MSD
NOBILIS ND HITCHNER	ND	MSD
NOBILIS ND LA SOTA	ND	MSD
TABIC V.H.	ND	POLİMED
VH+H-120	ND+IB H120	POLİMED
LASOTA	ND	POLİMED

1. 2.     İNAKTİF AŞILAR

TİCARİ İSİM	ŞİDDETİ	FİRMA
BURSINE N-K	ND+IBD	PFIZER
NEW BRONZ	ND+IB	PFIZER
NEWCASTLE K	ND	PFIZER
PROVAC 3	ND+IB+IBD	PFIZER
PROVAC 4	ND+IB+IBD+REOVIRUS	PFIZER
CEVAC BROILER ND K	ND LASOTA	CEVA
CEVAC ND IBD K	ND LASOTA+IBD	CEVA
CEVAC ND IB EDS K	ND LASOTA+IB MASS+EDS B8/78	CEVA
ADENIPRAVAC ND/IB	ND+IB+EDS	HIPRA
BRONIPRA ND	ND+IB	HIPRA
BRONIPRA ND/IBD	ND+IB+IBD	HIPRA
HIPRAVIAR TRT4	ND+SHS+IB+IBD	HIPRA
OL-VAC	ND	GÜNEŞLİ
OL-VAC ONE DAY	ND	GÜNEŞLİ
OL-VAC 1000	ND	GÜNEŞLİ
EDS-OLVAC	ND+EDS	GÜNEŞLİ
G-OLVAC	ND+IBD	GÜNEŞLİ
IB-OLVAC	ND+IB	GÜNEŞLİ
HG-OLVAC	ND+CORYZA	GÜNEŞLİ
MG-OLVAC	ND+MG	GÜNEŞLİ
PA-OLVAC	ND+PASTEURELLA ANATIPESTIFER	GÜNEŞLİ
PM-OLVAC	ND+PASTEURELLA MULTOCIDA	GÜNEŞLİ
OLVAC A+B	ND+IB+EDS	GÜNEŞLİ
OLVAC A+G	ND+IBD+EDS	GÜNEŞLİ
OLVAC A+HG	ND+CORYZA+EDS	GÜNEŞLİ
OLVAC A+MYC	ND+MG+EDS	GÜNEŞLİ
OLVAC B+G	ND+IB+IBD	GÜNEŞLİ
OLVAC B+HG	ND+IB+CORYZA	GÜNEŞLİ
OLVAC A+B+G	ND+IB+IBD+EDS	GÜNEŞLİ
OLVAC A+B+HG	ND+IB+EDS+CORYZA	GÜNEŞLİ
OLVAC A+B+MG	ND+IB+EDS+MG	GÜNEŞLİ
OLVAC B+G+R	ND+IB+IBD+REO	GÜNEŞLİ
BIGOPEST	ND+IB+IBD	RTA
GALLIMUNE 302	ND+IB+EDS	RTA
GALLIMUNE 407	ND+IB+EDS+TRT	RTA
GALLIMUNE 503	ND+IB+EDS+CORYZA	RTA
GUMBOPEST	ND+IBD	RTA
IMOPEST	ND	RTA
NOBILIS COR4+IB+ND+EDS	ND+IB+EDS+CORYZA	MSD
NOBILIS IB MULTİ+ND+EDS	ND+IB+EDS	MSD
NOBILIS MA5+CLONE30	ND+IB	MSD
NOBILIS ND BROILER	ND	MSD
NOBILIS NEWCAVAC	ND	MSD
NOBILIS RT+IB MULTİ+G+ND	ND+IB MASS/D207+IBD+TRT	MSD
EDS+NDV+IB	ND+IB M41+EDS 127	POLİMED
GUMBIN VP 2	ND VH+IBD VP2	POLİMED