*Meme anatomisi: her bir meme lobu meme başı bez sinusu süt kanalları ve süt yapan dokulardan oluşur. inekte 4 meme lobu vardır. Süt yapımı alveollerde olmaktadır. Alveoller terminal ve intralobuler kanallarla birleşerek lobulleri ; lobuller intralober kanallarla birleşerek lobları oluşturur.loblar da galaktofor kanallarla sinus lactiferiye açılır.bu boşlukların dışa açılımı ductus papillaris ve osteum papillare ile olur. Ducus papillarisin dorsal yüzünde furstenberg rozeti bulunur.sütün dışarı sızmasını önler.alveol etrafında ise sütün indirilmesini sağlayan myoepitelyal kaslar bulunur.alveoller bazal membran üzerinde basit bir bez hücre tabakası içerir.kuru dönemde hücreler düzensiz slindirik, laktasyonda ise kübik şekil alırlar. Sütün büyük bir kısmı alveol ve küçük kanallarda depolanmaktadır.
*Mammogenezis: süt sekresyonu öncesi meme bezlerindeki farklılaşma ve büyümeyi ifade eder.süt verimi sekrettorik hücre sayısı ve aktivitesine bağlı değişebilir.meme gelişimi ineklerde 4 evreye ayrılır.
1) birinci izometrik devre: vücudun dğer dokularındaki gelişmeye paralel devam eder.
2)birinci allometrik devre: bu evrede vücudun diğer dokuları dinlenme halinde iken memede hızlı bir gelişme olur.bu dönem pubertasa ulaşma dönemi olan 4 8 aylara denk gelir.bu dönemde aşırı besleme fazla yağlanmaya ve süt veriminde düşüşe neden olur. Fazla miktarda ot verilmesi Rumen gelişimini maturasyonu ve kapasitasyonu arttırarak laktasyonu olumlu etkiler. Rasyondaki protein oranı % 18 olursa meme gelişimi daha iyi olur.
3)ikinci izometrk evre: puberasan gebeliğe kadar geçen evredir. Meme gelişimi dğer dokulara paralel seyreder.
4)ikinci allometrik evre: gebelik sonrasında meme dokusunda yeniden hızlı bir gelişme görülür, gebelik ortasında belirginleşir. Bu dönemde alveol hücreleri gelişip süt yapacak dokulara dönüşür. Meme beslerinin doğumdan pubertasa kadar büyümesi sınırlı iken ovaryum aktivitesi başladıktan sonra büyüme oldukça hızlıdır. Gebeliğin ilk yarısında memenin kanal ve tubulo alveolar sistemi gelişmektedir. Tubulo alveolar proliferasyon ve sekretorik hücrelerin bölünmesi gebeliğin ilerlemesi ile artarak devam eder. Laktasyon başına kadar sürer.
Meme bezlerindeki gelişme östrojen progesteron ve adrenal kortikosteroid gibi steroid hormonların ve prolaktin somatotropn ve plasental laktojen gibi protein hormonlarının etkisi altındadır.tirod hormonu da ek olarak yardımcı olur.
Ösrojen ve somatotropin: meme kanal sistemini geliştirir. Progesteron ve prolaktin tubuloalveolar proliferasyonu sağlar. Adrenal kortikosteroidler büyümeyi max a taşır.plasental laktojen alveolar gelişmeyi sağlar. Gelişmiş bir meme bezi lakasyonun ile yavaşça invole olur. Kuru dönemde meme epiteli hem dinlenir hemde yıkılmanmış epitel diğer laktasyona kadar rejenere olur. Kuru dönem 6 haftadan kısa olmamalıdır.
*Laktogenezis: süt sekresyonunun başlamasıdır. Doğum ile birlkte şekillenen hormonal değişimler ile başlamaktadır. Doğum sonu prolaktin düzeyindeki artış adrenal kortikosteroidlerin düzeyindeki yükselme ile olmakta ve aynı zamanda progesteron düzeyi düşmektedir. Bu olaylar sonucu laktojenik uyarım başlar. Ayrıca doğumdan sonra fötusa kan akımı kesildiğinden meme bezine artan miktarda kan akımı olmakta ve laktogenezis başlamaktadır. Düvelerde ilk östrusa kadar meme bezleri küçüktür ve ilk östrustan sonra gelişmeye başlamaktadır. Gebeliğin son döneminde hormon etkisi ile sekretorik hücreler farklılaşır ve memede kolostrum toplanmaya başlar. Memede kolostrum yapımı progesteron östrojen ve prolaktin tarafından düzenlenir. Gebeliğin ileri döneminde progesteron ani düşer.östrojen artar prolaktin yükselir. Böylece laktoalbumin sentezi başlar. Ayrıca kortikosteroid düzeyindeki artış golgi cisimciğinin gelişmesine ve süt protein yapımında artışı sağlar. Süt yapımının devamlılığında progesteron östrogen prolaktin somatotropin troid hormonu ve insulin etkilidir. Kuru dönemde alveol sistemi invole olduğundan meme dokusu iiç hacmi küçülür. Sadece büyük kanallar aynı şekilde kalır. Doğum yaklaştığında ise alveoller yeniden gelişirler.
Kolostrogenezis: kolostrum ilk süt bal benzeri yapışkan globulince zengin albumin miktarı düşük kazein ve yağ oranı değişken bir sıvıdır. Yüksek miktarda vitamin ve histamin içerir. Bu maddeler iglerin emilimini artırır. Mineral ve iz elementler sebebi ile tadı hafif tuzludur. Mg düzeyi yüksek olan kolostrum mekonyum çıkışını kolaylaştırır. Kolostrum igler açısından zengindir. Özellikle ruminantlarda plasenta yapısı itibarı ile ig geçisi olmadığıundan ağız ile alınması önemlidir. İneklerde kolostrumun yapısı laktasyonu 1 2 gününden sonra normal süte benzer ve 10, günde normal süt yapısındadır.
*Galaktopoezis: laktasyonun devamlılığı anlamına gelmektedir. Bu olayda da prolaktin acth somatotropin ve tsh etkilidir. Tüm memelilerde galaktopoeziste hipofiz önemli role sahiptir.
Sütün indirilmesi: meme sekretorik epitellerinde üretilen süt memenin kanal sistemi ve sinuslarında depo edilir. Memedeki sütün büyük bir kısmı alveol içerisinde bulunmaktadır. Sütün indirilme reflexi meme başı derisindeki reseptörlerin uyarılması ile ilgilidir.uyarım sonrası 2 dak içinde kanda oksitosin pik seviyeye ulaşır. Oksitosin myoepitelyal hücreleri kontraksiyona geçirerek alveollerden sütün boşaltılmasını sağlar. İnekte doğumdan 2 6 hafta sonra süt veriminde belirgin artış görülür ve bu 12. Haftaya kadar devam eder. Bu dönemden sonra süt verimi yavaşça düşmeye başlar.
*İneklerde süt verimi be kompozisyonuna etkili faktörler: 1)Kolostrum 2)Gebelik dönemi 3)Kuru dönemin uzunluğu 4)Mevsim 5)Çevre ısısının etkisi: 6)Hastalıklar 7)vucud kondısyon skoru 8)beslenme şekli 9)Rasyondaki prot ve yağ düzeyi 10)Rasyon değişiklikleri
*Laktasyonun Durdurulması: Sütçü inekler doğumdan 2 ay önce veya süt yapımının 10 kg altınaya da ortala süt veriminin %40ının altına düşmesi halinde kuruya çıkarılmalı. İneklerin kuruya çıkarılması; aralıklı sağım, tam olmayan sağım ve aniden sütten kesme metodları ile yapılır. Aralıklı sağım; günde tek sağım yeterlidir, 3-4gün sonra sütte çıkmaya başlar. Tam olmayan sağım; meme loblarındaki sütün tamamen alınmaması şeklindedir. Mastitise neden olabilir. Kuru dönem memenin enf.lara en duyarlı olduğu dönemdir. Memeler enfeksiyona, erken involüsyon döneminde, laktasyn döneminden daha duyarlıdır. Bu yüzden kuru dönemde antibiyotik tedavisi önemli. Meme içi kullanın antibiotikler memenin savunma sistemini olumsuz etkilerler.
*Laktasyonun Başlatılması: Gebe kalma şansı olmayan düve ve ineklerden süt alma amacı ile yapılır. Hormonlar kullanılır. Gebeliğin son dönemindeki hormonal durumun taklidi yapılır. Bu amaçla; östrojen-progesteron kombinasyonu ve ek olarak dexamethazon yapılır. Steroidler ile meme bezi gelişimi sağlandıktan sonra da oksitosin ve prostaglandin ile laktasyon başlatılır. İnek ve düvelerde, kısa süreli ve yüksek dozda östrojen laktasyonu başlatmaktadır. Oysa anormal östru davranışları, infertilite, kistik follikül ve kronik prolapsus vagina gibi olumsuzlukları önlemek için düşük dozda ve kısa süreli uygulanmalıdır.
*Meme Bezi Süt Salgılama Bozuklukları: Disgalaksi: memelerde süt sekresyonunda oluşan bozukluk. Agalaksi: Süt sekresyonunun doğumu izleyen günlerde veya herhangi bir dönemde tamamen durmasıdır. Hipogalaksi: Azalmasıdır. Galaktore: Uygun olmayan dönemde süt salgılanmasıdır. İncontinentia lactis: Sütün kendiliğinden, meme başından akması, sızmasıdır.
*Meme Savunma Sistemi: Primer Sistem: m.o ların memeye girmesini engelleyen, ductus papillaris ve çevre anatomik yapılarla, meme keratininden oluşur. Sekonder sistem: meme bezinin kimyasal, hücresel ve immunolojik tepkileridir.
1-Mekanik Savunma Sistemi: Meme bezinde immun sistemin rolü olmadan oluşturulur. Meme başındaki anatomik yapılar; keratin, mukozaya bağlanma faktörleri, süt laktoferrini, laktoperoksidaz ve lizozimleri içerir.
-Ductus Papillaris: m.o lar meme bezine girebilmek için ductus papillarisi geçmek zorundadır. Özellikle sağımı izleyen 2 saat içinde meme başı kanalı kısmen açıktır. Bu dönem enfeksiyonlar için kritik dönemdir, bu yüzden sağım sonu teat dipping uygulanmalıdır. Normal meme başı “keratin” ile kaplıdır. Bu madde, ductus papillarisi oluşturan, stratifiye squamoz epitel trf üretilir, meme başı keratini mekanik bir engelin yanı sora, bakteriyostatik özellikte lipid ve proteinleri içerir.
-Furstenberg Rozeti: Ductus papillarisin meme başı sinusuna açıldığı bölgede yer alan ve güçlü kas kıvrımları ile meme başı kanalını kaplayarak m.o girişini engelleyen önemli bir yapıdır.
2-Kimyasal Savunma Mekanizması: -Laktoferrin: Bakterilerin çoğalması için gerekli temel element demirin kullanımını engeller. –Laktoperoksidaz: gram (-) ler için bakterisit, gram (+) ler için bakteriyostatik etkilidir. –Lizozim: Bakteri hücre duvarındaki N-asetil glikozamin ve muramik asit arasındaki bağlantıyı hidrolize ederek bakteriyi parçalar.
3-İmmunolojik Savunma Sistemi: -Hücresel İmmunite: T lenfositler trf sağlanır. T lenf., lenfokinleri sentezler ve memenin fagositik aktivitesi artar, kuru dönem mastitlerinde önemlidir. –Lenfositler: Normal sütte %50 si T lenfosit, %20 si de B hücresidir. –Fagositler: Polimorf nükleer hücreler (PMN) ve makrofajlar sütteki %80-90 ını oluşturan temel fagositlerdir. –Makrofajlar: Doku döküntülerini ve bakterileri temizlerler. –PMN: enfekte olmayan bir inek memesine ait sütün ml’sinde ortalama 50,000-200,000 hücre bulunur. Ancak bu hücrelerin sütte aktif fagositik işlem yapabilmeleri için 500,000 hücre/ml den yüksek olmalıdır. Bu sayıya m.o girişinden 24 s sonra ulaşılır. –Humoral Savunma Sistemi: Antikor yanıttan sorumludur. B hücrelerinden farklılaşan plazma hücrelerinin sentezlediğini antikorlar görev alır.
*İneklerde Mastitis: Meme bezinin çeşitli irkiltici etkenlere karşı tepkisidir. Yangının şiddetine göre klinik, subklinik ve nonspesifik tarzda karşımıza çıkar. Meme kanalından içeri giren bakteriler, süt yapan epitel hücrelerinde yıkımlanmaya neden olurlar. Bakteriler memeye girdikten sonra yol edilmeye çalışılır. Bakteri üremesi alveol içinde çok hızlı olur. Çoğalma için gerekli sıcaklık ve besin maddeleri bulunur.
*Mastitise Duyarlılığı Artıran Fizyolojik Faktörler: -Yaş ve Laktasyon Dönemi: Yaşın ilerlemesi doğal direnci azaltır, meme sfinkterleri gevşer, ductus papillaris görevini yapamaz duruma gelir. Mastitisler en çok kuru dönemde şekillenir, involüsyon, kolostrogenezis ve laktasyonun erken dönemlerinde memeler aktif olarak küçülür ve mastitis insidensi artar. Meme de süt birikmesi, basınç ile meme kanallarını genişletir, sfinkterler gevşer. Laktasyon döneminde ise metabolik stres altında bulunmalarından dolayı, subklinik enf çıkışı hızlanabilir. –Sağım Özelliği: m.o ların meme başı kanalı ile meme dokusuna ulaşmaları sonucu şekillenir. Bu nedenle ki sağım arasında meme başı kapanır. Sfinkterin önemli rolü vardır. Mastitis kolay sağılan meme loblarında daha fazla ortaya çıkar. –Süt Verimi: SV arttıkça mastitise sık rastlanır. Yüksek verimli ineklerde meme dokuları genişler ve büyür. Bunun sonucu yaralanma ve travmaya daha duyarlı hale gelir. –Irk: Özellikle holştaynlarda fazla görülür.
*Mastitise Duyarlılığı Artıran Anatomik Faktörler: -Meme ve Meme Başının Morfolojik Yapısı: Bu yapı bozuklukları mo ların girişine ve kolonizasyonuna yardım eder. Büyük, sarkık, gevşek memeler, meme başlarının yere değmeleri sonucu yaralanmalara daha duyarlıdır. –Meme ve Meme Başı Yaraları: Sonradan oluşan travmalar da duyarlılığını artırır.
*Mastitise Duyarlılığı Artıran Çevresel Faktörler: Klinik mastitis olguları yaz aylarında artış gösterir.
-Ahır Barınağa Bağlı Faktörleri: Ahır ve barınak yapısı, büyüklüğü, şekli, yataklık olarak kullanılan madde, havalandırma ve ışıklandırma önemlidir.
-Beslenme: Rasyon dengeli olmalı, kuru dönemde özellikle Selenyum ve E vit takviyesi yapılmalıdır.(Fagositik akt.için) Kuru dönem sonuna doğru kesinlikle yüksek konsantre yem verilmemeli-metabolik hastalık riski oluşturur. Rasyonda tuz ve bikarbonat yüksek ise meme ödemine neden olabilir.
-Sağım Şekli: Tam ve doğru yapılmayan sağım sonunda memede zedelenme ve yaralanma riski artar. Sağım esnasında meme başı sfinkteri gevşer, mo girişi kolaylaşır. Elle yapılan sağımdaki manüplasyon hataları da risklidir. Meme uygun tutulmalıdır. Makinalı sağımda, makina yapı ve fonksiyon bozukluğu varsa risk taşır. Vakum hataları sonu mukoza zedelenebilir.
*Mastitis tanımı ve sınıflandırması:Mastitis, meme yangısı, memenin deriyi içermeyen glandüler dokunun yangısıdır. Meme dokusunun irritan etkilere yanıtıdır. Klinik, subklinik
1 klinik mastitisler:Gerek meme dokusunda gerek sütte gözle görülebilir değişiklikler var. Meme dokusunda şişlik, ağrı, kızarıklık ve süt veriminde azalma. Bazen bir veya birkaç meme dokusunda olur. Süt verimi tamamen durmuş olabilir. Sütte renk değişimi, koku, suşlanma, pıhtı, flakon görülebilir. Klinik mastitler olgu süresine göre perakut, akut, subakut, kronik A perakut: meme bölümlerinin bir veya birkaçında ani şişme, sıcaklık artışı, sertlik ve ağrı var. Süt sulu kanlı, flakonlu, pıhtılı olabilir. Beden ısısı artmış, nabız hızlıi, depresyon halsizlik, iştahsızlık olabilir. B akut ve subakut: şiddet daha azdır. Genel durum bozukluğu var. Sütte renk ve kıvam değişikiliği ile birlikte, mi,ktar da azalmıştır. Memeler ödemlidir. Akut formda sistemik belirtiler gözlenir. Subakutta pek fark edilmez.C kronik: memenin süreğen bir enfeksiyonudur, çogunlukla subklinik seyretmekle beraber düzensiz olarak zaman zaman aktif forma dönüşebilir.
2 subklinik masttisler:Enfeksiyon etkenlerinin meme dokusunda blunmasına karşılık meme ve sütte gözle görülebilir değişikilk yoktur. Sütteki değişlilik indirekt testlerle görülür. Somatik hücre sayısında artma, süt bileşnlerinde değişme ve patojen etkenlerin izolasyonu ile tanınabilen yangıdır.
3 non-spesifik mastitis: Aseptik mastitis te denir. Bu form genellikleklinik veya subklinik seyir izler. Etken izolasyonu negatiftir.
Etiyoloji: Kontagiyoz mo.lar: s.aureus, agalactica, mycoplasma bovis, corynobact bovis. Bu molar sürü içinde, sağım hijyenine dikkat edilmediğinde yayılır. Bunlar emme içinde üreyerek subkliink mastitise yol açar. Çevresel mo.lar: kontrol ancak hijyenle mümkün. Klinik mastitisler bu etkenlere bağlı. Streptokok uberis, disgalactica, e.coli, clebsiella pneumonie, enterobacter aerogenez
Kaynak gübre , yataklık, topraktır. Kışın sık rastlanır ve %5 oranda bu mo.lar sorumludur. Fırsatçı mo.lar:bu gruptas. Aureus hariç 20ye yakınstafilokok bulunur. Klinik bozukluk oluşturmazlar ve sadece somatik h sayımı çok az artış vardır. SHS subklinik enfekte memelerde yaklaşık 1.000.000 civarıdır. Diğer mo.lar: bu tür mo.lara bağlı mastitisler sıklıkla tedavi sonrasında asepsi kurallarına uyulmaması sonucu ortaya çıkar. Pseudomonas aerigonosa, actinomyces pyogenes, nocardia türleri
Mastitise neden olan diğer etkenler: candidia, basillus, serratia, pastorella, protethera türleri. Ayrıca çeşitli maya ve mantarlar.
*Mastitisten korunmada temel ilkeler:
> Sütçü inek işletmelerinde mastitis kontrol programında 3 ana hedef:1Mevcut enfeksiyonların eliminasyonu 2Yeni enfeksiyonlardan korunma 3Memenin sürekli mastitis açısından izlenmesi
>Sütçü işletmelerde meme sağlığı kontrol programında başarılı olmak için yapılması gerekenler:
1- uygun sağım yönteminin kullanılması:Stressiz ortamda düzenli sağım.Sağım öncesi meme temizlik ve kurulaması.Sağım önü meme ve ön süt muayenesi.Meme başlıklarının uygun takılması.Sağım süresi kontolü ve başlıkların kaymasının engellenmesi.Sağım bitiminde başlıkların hemen çıkarılması.Sağım sonu meme antiseptiği.Sağımın düzen dahilinde yapılması.Sağım başlıklarının temizlenmesi2- sağım ekipmanlarının fonksiyon ve bakımı3- kuru dönemde inek bakımı ve kuru dönem sağaltımı4- laktasyon dönemi mastitis sağaltımı5- kronik mastitislerin sürüden çıkarılması6- sonuçların iyi saklanması7- uygun çevre koşullarının sağlanması8- mastitis yönünden sürekli inceleme9- meme sağlığı kontrol program izlenmesi10- memenin sağlıklı kalabilmesi için gerkeli koşulların sağlanması
*Klinik mastitis tanısı:>Fiziksel muayene: -inspeksiyon –palpasyon>Sütün muayenesi: genel görünüm ve koku araştırılır, bunun için strip cup kullaılır. Sütte ufak pıhtı taneçikleri varsa yangı belirtisi. Flakonlar genelde meme tüberkülozunu belirtir. Sulanma varsa enfeksiyöz olmayan mastitis. Sütteki koku a.pyogenes.
Subklinik mastitis tanısı: 1- pH değişikliği: yeni sağılan süt 6.4 – 6.8 lakasyon sonuna doğru artar. 2- SHS hesaplanması: avrupada 200.000 hücre/ml normal. ABD 250k normal 500k üstü mastitis. SHS hesabında CMT kullanılır.
*CMT ayıracının hazırlanması:
Önce 1/300 lük bromkreosol purple konur.(1 gr BCP 300 ml distile su) -> stok sol. 100 ml antonik deterjan üzerine 900 ml distile su köpürtmeden ekle. Bu sol. Üzerine 1/300lük BCP sol.dan 50 ml ilave edilir cam çıbıkla karıştır. Köpük kayboluncaya kadar dinlendir. pH kontrol et 6.8 olmalı.
CMT yapılış: 1- ilk süt atılır 1 kaç ml süt her memeden ayrı bölmelere sağılır. 2- sütün fazlası boşaltılır. 3- solüsyon eklenir. 4- süt ve sol karıştır. 5- jel oluşup oluşmadığı ve yoğunluğu değerlendirilr.
*Mastitis sağaltımında prensipler: 1- etkin ilacın seçimi 2- enfeksiyon bölgesinde yeterli ilaç yoğ sağlanması 3- sağaltımın yeterli sürede uygulanması 4- endike durumlarda yardımcı ve koruyucu sağaltım
*Mastitis sağaltımı için kul antibiyotikler: -penisilinler: pen G, cloxasilin –eritromisin –aminoglikozidler: streptomisin, neomisin –sefalosporinler: sefuroxin, sepherozone -tetrasiklinler
*Meme başı bozuklukları: Edinsel Bozukluklar: 1)Travma 2)Viruslar 3)Sağım makinası fonksiyon bozuklukları 4)Uygun olmayan sağım tekniğinin kullanılması 5)Meme dezenfeksiyonunda kullanılan antiseptikler Kongenital Bozukluklar: 1)Hiperteli (meme başının ikiden fazla olması) 2)Çift papilla 3)Duktus papillarisin atrezisi 4)Meme başı kanalında tıkanıklık 5)Fistül 6)Meme başı sinusunda perde oluşumu
*Memede operasyon gerektiren durumlar; 1)Meme başı açık yara ve yırtıkları (perfore, imperfore) 2)Memeden süt akımını engelleyen bozukluklar 3)Meme başının tamamen tıkanması 4)Meme başı fistülü 5)Meme başı sayısının fazla olması (meme görünümünü bozar, mastitise predispozisyon, sağımı güçleştirir)
*MEME BAŞI muayenesi için sırayla neler yapılmalı?: 1)İnspeksiyonla problemin yeri ve tipi belirlenmeli 2)Meme bezi ve başı tam olarak palpe edilmeli 3)Meme başına sonda uygulanaeak tıkanıklığın yeri ve varsa yıkımın derecesi belirlenmeli 4)Bakteriyolojik muayene ve antibiyogram için steril süt örneği alınmalı 5)USG, kontrast radyografi veya teloskopi ile tanı güçlendirilip tedavi protokolü oluşturulmalı
*Meme başı bozukluklarının tanısı:1)İnspeksiyon;Meme lobu ve başını simetriği ile kıyasla,Asıcı ligament, Yerden yükseklik,Meme başı büyüklüğü ,Anormal oluşumlar, Sorunluyu sorunsuzla kıyasla 2)Palpasyon;Meme lobları avuç içine alınır lobların büyüklüğü, ağrı, ödem, fibröz dokuların varlığı, supramamar ve femoral lenf yumruları değerlendirilir, Meme başları baş ve işaret parmakları arasına allınarak muayene edilir, Meme başındaki doğmasal atreziler, edinsel polipler sadece palpasyonla teşhis edilebilir
3)Sondalama 4)Radyografi 5)USG 6)Teloskopi 7)Deneysel telotomi
*Meme anestezisi: 1)Sinir blokajı...Paravertebral;Meme innervasyonu.... İlk 2 lumbal vertebra ve perineal sinirlerce..th13,L1,L2,L3,L4 sinir blokajı---paravertebral Üst epidural----sacrum-İlk kuyruk vertebrası arası (6-8 cm iğnei 45 derecelik açı ile cranioventral yönde epidural boşluk, % 2 lik lokal anestezik (Lidokain, Jetokain), 5-10 ml)
--Epidural anestezi; Üst Epidural anestezi Vücudun arka kısmındaki kasların gevşemesi Laparotomi Arka bacaklar ve meme operasyonları
2)Lokal infiltrasyon 3)Lokal intravenöz 4)Yüzeysel 5)Genel
*Memede uygulanan operasyon teknikleri:1)Açık operasyon(telotomi);Meme başı sinusu, füstenberg rozeti çevresindeki üremeler annuler halka daralmaları Meme başı sinus ve sisternalarındaki daralma ve tıkanıklıklar Avantajları;Kapalı op. Komplikasyonlarından kaçınmak Kanama kontrol edilir Mukozadaki bozukluklar daha iyi görülür Dikkat!; Asepsi antisepsi Fistül Yeniden tıkanıklık Önemli noktalar; Bakteriyolojik örnek operasyon öncesi alınmalı Mastitis varsa önce tedavi edilmeli Dezenfeksiyon Metal sonda (bozukluğun bulunduğu kısma kadar ilerlet) Ensizyon alttan ost. Papillareden üstten annular halkadan 2cm mesafede yapılmalı Kanamaları engelle! Ligatür, koter)
Mukoza Şimiden (Schmieden), doku ve kas sürekli matres, deri vertikal U Deri dikişi 10-14 gün sonra alınmalı
2)Kapalı operasyon 3)Meme başı yaralarının tedavisi 4)Meme başı anomalilerinin düzeltilmesi 5)Meme başı amputasyonu
*Meme dikişlerinde iplikler: 1)Mukoza ve submukozada az oranda doku reaksiyonu yapacak olan sentetik ve emilebilen dikiş iplikleri tercih edilmeli 2)Atravmatik iğneler kullanılmalı 3)3-0, 4-0 kalınlığında 4)Deri dikişleri 2-0 kalınlığında ip emilmeyen multiflament veya monoflament
*İnekte meme derisi ve meme başı hastalıkları: 1)Meme dolaşım bozukluğu(!!!!Mastitise predispozisyon yaratmaları bakımından önemlidirler.) 2)Nonenfeksiyöz hastalıklar: a)Nekrotik dermatitis/intertrigo B)Pea C)Fotosensitizasyon D)Güneş yanığı E)Hiperkeratozis F)Siyah nokta ve meme örümceği G)Meme başında çatlak H)meme derisinde kimyasalmaddelerin neden olduğu lezyonlar
3)Enfeksiyöz hastalıklar:a)stafilokokal İmpetigo B)Akne C)Yaz yarası D)Papillomatozis E)Herpes viruslara bağlı mamillitis F)Çiçek ve vacinia mamillitis/Thelitis G)Alancı çiçek/sağımcı nodülü h)Bazı viral hastalıklar sonucu oluşan lezyonlar K)Mikotik dermatitis L)RingWorm(dermatofizis) M)Stefanoflaiazis
*MEME ÖDEMİ: Ödem: deri altında sıvı toplanmasıdır Bastırıldığında parmak izi kalır (hamur kıvamı) Doğuma yakın zamanda fizyolojik, pp ilk birkaç gün Huzursuzluk vr mastitise yol açar Sağım ve buzağı emme güçlüğü Düveler ve çok süt veren sarkık memeli ineklerde daha çok Mastitise nasıl duyarlılık oluşturur?; Meme başı derisinde oluşan şiddetili dermatitis şekillenir ve süt yapımı durur àmastitis
Ağrıdan dolayı süt inmez ve tatamen boşaltılamadığı için à mastitis. Makinalı sağımda meme başının gergin ve büyük olması sağım başlıklarınınn kaymasına yol açar ve borulardaki süt memeye geri döner àmastitis. Fizolojik ödemde genel semptomlar (ateş, nabız ve solunum, sayısında artış) NEDEN OLUR? Doğum öncesi egzersiz noksanlığı Kapillar damarlarda hidrostatik basıncın artması (venöz durgunluk, kalp yetmezliği) Lenf drenajının bozulması (tıkanıklık, basınç) Kan ozmotik basıncında azalma (plazma protein sentez bozuklukları; karaciğer hastalıkları e ya protein kaybına neden olan ishal, böbrek hastalıkları) Nasıl önlenir? Kuru dönem beslenme programları: NaCl , bi karbonat mikterı az olmalı, Ca, anyon-katyon dengesi ayarlanmalı (düşük anyon-katyon olmalı, kalsiyum klorür miktarı artırılmalı) Bir hafta öncesinden başlanarak doğuma kadar hergün 1000 IU vit E Semptomlar; 1)Doğuma aykın dönemde---dörtmeme lobunda birden görülür 2)Mastitie bağlıysa----ilgili meme lobunda görülür 3)Ödemin derecesine bağlı meme başı kısalır sağım güçleşir 4)hamur kıvamı 5)Vulva ve göbek bölgesine yayılabiilir. Tanı: 1)Lokal ısı artışı yok
2)Hamur kıvamı 3)Tüm meme lobunda görülür 4)Bakteri ve mantar ekimlerinde üreme yok tedavi;1)Fizyolojik: birkaç haftada kendiliğinden iyileşir 2)Egzersiz 3)Memeye masaj: lenf akış yönünün tersine olmalı 4)Sıcak-soğuk kompres: günde 3-4 defa dönüşümlü 5)Sık sağım 6)Doğum öncesi aşırı ödem şekillenmişse doğum öncesi sağım: süt verimini olumsuz etkilemez. Kolostrum miktarını etkiler 7)Doğumu prostaglandinle uyar 8)Doğum sonrası diüretikler(öncesinde kontrendike). Asetozolamid 2x1 1 g/500kg, klorotihizid 0.5 mg i.m 2x1, furosemid i.m 0.3 mg 2x1, 3-4 gün diüretikm tedavisine devam
-----Meme ödeminden başka memede görülen diğer dolaşım bozuklukları; hiperemi, hematom, sütte kan görülmesi Hiperemi; memmelrein tamamen boşaltılmaması, mastitis,sağım makinası hataları neden olur.Sütte kan görülmesi; damar travması, pp 2. haftaya kadar düvelerde fiyolojik, nedeni net değil, yürüyüşdeki travmalar, doğum sırasında uterus kontraksiyonları nedeniyle fötusun ayaklarının yaptığı travmalar
Ant lig. Kopması Sivri cisim batması Vit C eksikliği Hatalı sağım K vit antagonistleri ile zehirlenmelr Meme içi irritan ilaçların verilmesi Tedavi semptomatik Kan kesiciler (Ca, Vit K, transamin) Vazokonstriktör ilaçlar (adrenalin) Damar geçirgenliğini azaltan (Vit. C) meme içi yolla Daha ileri kanamalarda kesim Hematom: travmaya bağlı şekillenen travma meme dokusu tarafından sınırlandırılarak hematom oluşturu. Aşırı kanamalarda sözkonusu Tedavi amacıyla ilk iki gün soğuk kompresler, daha sonraki günler rezolüsyon amacıyla sıcak uygulamalar yapılmalı. Hematom kayboluncaya kadar uygulamaaya devam edilmeli Sakın ensize etme!...yoksa mastitis ile sonuçlanır!!!
*Sağım nedir: Sağım “Laktasyondaki bir hayvanın memelerinde devamlı olarak salgılanan sütün belirli zaman aralıkları ile alınması için uygulanan bir dizi işlem” olarak tanımlanmaktadır.
*Sağım çeşitleri: emzirme, elle sağım, makinelı sağım… Emzirme: Emzirmede basınç farklılığı yavrunun vakum oluşturarak emmesi ile oluşturulur. Yutkunma sırasında meme başı dil ve damak arasına sıkıştırılır. Emme ve yutkunma periyotları 60-100/dakika olmaktadır… Elle sağım: Elle sağım basit olarak, sinüs papillariste toplanan sütün parmaklar yardımıyla aşağıya doğru dalgalı basınç oluşturarak dışarı çıkartılması şeklinde tanımlanabilir. El daha sonra gevşetilir ve sinüs papillarise süt tekrar dolar. Bu uygulama birbirini izleyen peryotlarla devam eder. Tüm elle sağım metodu. Bükülmüş baş parmak metodu. Meme başını çekme metodu
*Mastitis insidansı: Süt inekçiliği işletmelerinde karlılığı etkileyen en önemli sorunlardan birisi mastitistir. Bir sürüdeki enfeksiyonların % 21’ini mastitis vakaları oluşturmaktadır. Sağım makinaları mastitis vakalarının % 6.6’sında rol oynamaktadır.
*Sağım makinasının çalışma prensibi: Sağım makinalarında süt vakum uygulanarak alınmaktadır. Vakumun meydana getirdiği negatif basınç, sfinkter kasın sıkma gücünü aşınca sinüs papillari’teki süt emzik lastiğine, oradan kısa süt hortumuyla süt pençesine gelir. Buradan da sistemin özelliğine göre ya süt güğümüne ya da süt tankına aktarılır.
Sağım makinasının mastitisteki rolü:
Travmatik etkisi: (Meme başını mikroorganizmaların girişine uygun hale getirerek predispozisyon oluşturması) Meme başı özellikle ductus papillaris, mikroorganizmaların memeye girmesini engelleyen anatomik ve fizyolojik yapılara sahiptir. Bu yapılardan sfinkter kasları ve antibakteriyel özelliği olan keratin çok etkili bir bariyerdir. Travmatik etki oluşturan faktörler: Vakum, Pulzasyon, Emzik lastiği, Overmilking...
*Overmilking: Memeden süt akışı bittiği halde sağıma devam edilmesine denir. Overmilking’in sinüs papillaris ve ductus papillaris üzerine zararlı etkisi vardır ve mastitise predispozisyon oluşturur. > 1 dakikalık overmilking’in subklinik mastitislere predispozisyon oluşturduğu bildirilmektedir…
Pulzasyon oranı ve hızı: Pulzasyon oranı 50/50 veya 60/40 olmalıdır. Pulzasyon hızı 40-60/dakika olmalıdır…
*Sağımdan önce yapılması gereken işlemler: Sağım yerinin yıkanması, Sağımcının temizlenmesi, Sağım makinasının temizlenmesi, Memelerin yıkanması, Memelerin kurulanması.
*Sağım sırasında yapılması gereken işlemler: Meme başlıkları 0.10 dakikada takılmalı ve sağım 5-6 dakikada bitirilmelidir. Meme başlıklarında hava sızdıran delik olmamalıdır. Meme başlıkları zemin üzerinde asla sürüklenmemelidir. Meme başlıkları sağım aralarında antiseptikli bir solüsyonla temizlenmeli ve durulanmalıdır.
*Sağımın hemen sonunda yapılması gereken işlemler: Süt akışı durduğunda meme başlıkları en kısa zamanda alınmalıdır (0.03 dakika). Meme başlıkları memeler vakum altında iken asla alınmamalıdır.
*Sağımdan sonra yapılması gereken işlemler: Teat-dipping uygulaması : Sağımdan sonra meme başında ince bir tabaka halinde biriken ve meme başı deliği çevresinde yoğunlaşan süt kalıntılarını yıkayarak meme başında mikroorganizmaların üremesi için uygun olan ortamı ortadan kaldırır.
Sağım, ineğin damızlik değerini arttıran veya azaltan önemli bir faktördür. Süt ineği işletmelerinde en fazla çalışan ekipman sağım makinasıdır. Süt ineği işletmelerinde en önemli kişi sağımcıdır. Sağım, büyük işletmelerde günün ortalama 4 saatini alır. Meme fizyolojik bir organ, sağım makinası ise mekanik bir alettir. Sağım makinasının meme ile direk temasta olan parçası emzik lastiğidir. Sağım makinası, mastitislerin % 6.6’sında rol oynar. Sağımcı ineği ve memeyi tanıyan, temizlik kurallarını bilen ve uygulayan bir kişi olmalıdır. Sağımda en önemli uygulamalardan birisi, memelerin yıkandıktan sonra kurulanmasıdır. Sağımın en önemli aşaması ön süt muayenesinin yapılmasıdır. Meme başlıkları, memeler vakum altında iken asla alınmamalıdır. Meme başlıkları, memeler vakum altında iken asla alınmamalıdır. Sağım öncesi teat-dipping çevresel mikroorganizmalara bağlı mastitisleri kontrol altına alır. Sağım sonrası teat-dipping bulaşıcı mikroorganizmalara bağlı mastitisleri kontrol altına alır.
*Sağım makınaları: sagım makınasının meme saglıgı acısından onemı, inekler arasından mastıtıs etkenlerını yayması ve patojen m.o ların meme bası kanalından meme bezıne dogru gecısını kolaylastırmasından kaynaklanmaktadır.hatalı uygulama sonucu olusan mastıtıslere non-spesıfık mastıtıs denır.bu nedenle mastıtıs olusumda sagım makınlerın rolu fazladır. Sagım makınası , sut sagımında kullanılan ve genellıkle vakum donanımı nabız duzenı bır veya daha cok sagım duzenı ıle gereklı parcalardan olusan bır sıstemdır. Sagım makınası cesıtlı kısımlarla baglantılı olarak boru sıstemlerınden olusur. Bu yapılar sut ve hava ıcın akıs yolları saglamaktadır.sıstemdekı hava ve sutun haraket ettırılmesı ıcın bır guc gereklıdır.bu gucu sıstemdekı vakum saglamakta boylece atmosfer basıncı hava gucunu ve meme ıcı basınc sagım gucunu olusturarak bu guclerın yardımıyla sut akısı saglanmaktadır. Sagım makınasının calısma prensıbı vakum yardımıyla memeden sutun alınmasıdır. Sagım makınaları pulzasyon ve vakum olusturan sagım baslıkları sutun toplanması ve tasınması ıcın gereklı duzenek pulzasyon saglayan parcalar vakum sıstemı gıbı parcalardan olusmaktadır. Sagım makınalarının sıstemlerı ve bılesenlerı sunlardır; süt sagım makınlarının konumuna gore; sabıt ve seyyar olmak uzere ıkı tıp sutun alınma seklıne gore; 1)kovalı sagım makınları: sagım pencesınden tasınabılır sut toplayıcıdan kovaya dogru sut akısını saglayan makınalardır.2)dırek sogutucu tanka bosalan sagım makınları:sagım pencesınden tasınabılır tanka dogru sut akısını saglayan sagım makınalarıdır.3)boru hatlı sagım makınları:sagım pencesınden boru hattına dogru sut akısı saglayan makınalardır. Boru hattı sagım ıcın gereklı olan vakumu saglar hemde sutu sut toplayıcına ıletır.4)olcum yapan sagım makınaları: sagım pencesınden kaydedıcıye dogru hava hattındakı vakumun etkısı altında sut akısını saglayan sagım makınalarıdır. Gerektıgı zaman sut kaydedıcıden transfer boru hattı vasıtasıyla sut toplayıcısına yada toplayıcı kaba bosaltılır 5)bagımsız olarak hava ve sutu tasıyan sagım makınaları:hava ve sutu sagım kadehlerının altındana ıtıbaren ayıran sıstemı ıceren makınalardır.sut daha sonra ayrı boru hattıyla tasınır.
*Mastitiste Aşılama: Lokal aşılama; meme içine antijen verilir,antikor oluşumu sağlanır. Koyunda s.aureus sığırda stafilokokal aşılama bu tür yapılır. Sistemik aşılama; meme içi yapılan lokal aşılarda sütte fazla antior geçişi olmadığından bu tür aşılama tercih edilir. –Lysigin=stafilokok,-Pili Shield=E.coli,-A.pyogenes içinde toksoid aşılar kullanılır. Kombine olarak ise,Lactovac,Mastivac,Hipramastivac kullanılır. S.agactica, S.disgalactica, S.uberis, S.pyogenez, S.aeureus, E.coli A.pyogenes için etkilidirler.
*Subklinik Mastitis Sağaltımı: Str.agalactica meme kanalına yerleşirler, Kuru dönemde meme içi antibiyotik kullanılmalıdır. Bulaşma sıktır, peniclin tercih edilmelidir. Sağım sonu teat-dipping önemlidir. Hücum doz kullanılır. Staph Aereus ise hücre içi yerleşir. Tür çok fazla olduğu için dirençlidir, Geniş spektrumlu antibiyotikler seçilebilir buna ek olarak meme içi antibiyotik de uygulama yapılır. Mikroapseler sorun cıkartabilir, Tetrasiklin, Makrolitler ve Florfenikoller kullanılabilir. Eğer 2 lob ve daha fazla sayıda meme lobunda S.aeurus izole edilmiş ise kesime gönderilir.
*Yaz Mastitisi: Etken Hyrotea irritans isimli sineklerle taşınır. Etkenler A.pyogenes, S.disgalactica, Fusobacterium necrophorum dur. Klinik olarak kötü koku, pıhtı, şişlik, ısı artışı, ağrı, topallıktır. Meme dokuda hasar vardır, abort yapabilir. Doğum sonu memelerin kör olması önemlidir. Fibroz halka şekillenip, tıkanıklık yapabilir. Tedavide a.pyogenez ve S.disgalactica için penicilin ve tetrasiklin parenteral verilebilir. Enfekte meme lobları boşaltılmalıdır sık sık, tıkanık ise lokal anestezi altında ensizyonlar yapılaiblir.
*sagım makınalarını olusturan parcalar: 1)vakum pompası: sagım makınası sıstemındekı havanın sureklı dısarı atılmasını saglar aynı zamanda vakum sagım makınasının temızlıgınde de onemlıdır.vakum pompası yaklasık 51kPa vakumu ıceren havayı alan ve onu cevreleyen atmosfer basıncına bosaltan hava kompresorudur. 2)vakum tankı: hava ıle bırlıkte vakum boru hattına akan sıvıları durdurmaktır. Vakum tankı kolayca temızlenebılecek dezenfekte ve kontrol edılebılecek yapıda olmalıdır.ayrıca otomatık vakum kesıcısı olmalıdır. Vakum tankı en az 15 lt hacımlı ve vakum tankının gırıs ve cıkıs delıklerının ıc capı hava boru hattının ıc capına uygun olmalıdır. 3)ayrım kutusu:boru hatlı ve olcum yapab sut sagım makınlarında toplayıcı ıle vakum donanımı arasına monte edılmıstır.sutu hava ıle ılıskılı bolumlerden ayırır. Boylece sıvının akısıyla kontamınasyonu onlenır.4)regulator:vakum regulatorundekı otomatık valf dızaynı sagım sırasında vakumun devamlı degısmesıne ragmen sagım makınasında vakumun duzenlılıgını korur.regulator hava boru hattına yerlestırılmıstır.vakum tankı ıle sagım unıtlerı arasında bulunur.regulator hava hattından gelebılecek nemden ve tıtresımlerden etkılenmeyecek durumda monte edılmelıdır. Uygun bır regulator su ozellıkte olmalıdır; - tum unıteler calıstıgı zaman sadece bır unıtedekı sagım kosulları test edıldıgınde vakum sevıyesı 2.0 kPa dan fazla artmamalı-regulatorden gecerken olusan hava sızıntısı pompa kapasıtesının %8ını veya serbest havada 35lt/dk yı gecmemelıdır. 5)vakum olcer:boru hattı sıstemındekı vakumu gosterır. Vakum olcerle normalde 0-30 inch Hg veya 0-760 Hg lık barometrık bırımlere ayarlanabılır. 6)hava boru hatları: cesıtlı materyallerden yapılmıstır.cam veya paslanmaz celıkten yapılabılır. Genellıkle yıvlı galvanıze celık borular kullanılır capı 25mm ıle 32 mm arasındadır. Plastık borular boru hattında varolabılen butun sıcaklıklarda 68kPalık vakum ve 2 barlık ıc basınca karsı dayanabılme kabılıyetınde olmalıdır.7)vakum tapaları: sagım makınelerınde hava boru hattı ıle sagım unıtelerı arasındakı ıletısımı saglar.8)pulzatorler: ıcerdıgı valf mekanızması sayesınde saguım baslıklarındakı ıc lastıklerın acılıp kapanmasını saglar.ıc lastık ıle sagım kadehı arasındakı bosluga pulzasyon odası denır.pulzatorlerın ıstenılen ozellıklerı: vakum pompa kapasıtesını ısraf etmemelerı dusuk bakım masraflı ve guvenlır olmalarıdır.en basıt pulzator elektromanyetık tıpte pulzator olarak bılınır.bunun yanında daha kompleks olan pneumatık pulzatorlede vardır.9)sut pencesı:sagım baslıklarında bulunan kısa sut boruları ve ksıa pulzasyon boruları uzun pulzasyon borusu ve uzun sut borularına baglar. Sut pencesı sut odası ve sut tup baglantılarının temızlenebılmesı ıcın tamamen acılıp kapanabılır olmalıdır.ayrıca keskın kenarlı catlak olmaalıdır.10)sagım kadehı: normalde paslanmaz celıkten yapılmıstır. Sagım sırasında sagım baslıklarının el ıle tasınmasını kolaylastırır. 11)iç lastıkler:doğal kaucuk yag ıle temas ettıgı zaman bozumaya ugrar.şu özelliklere sahıp olmalıdır;- hava gecırmez eklem yerlerıne sahıp olmalıdır.- meme basının ustunde bulunan agızlık kısmı sıstem ıcıne buyuk mıktarda havanın gırmesıne engel olmaktadır.- kolay temızlenebılmeli-sut akısı kolay olmalı 12)ölçüm kabı: ölçum yapan sagım makınelerınde sut sagım baslıklarından gecerken hızla olcum kabının ıcıne akar.
* HER SAGIMDAN SONRA YAPILACAK RUTIN ISLEMLER: 1)hıpoklorıt veya deterjan- dezenfektan solusyonu kullanılarak temızlık fıskıyesı ve sagım pencelerının dıs yuzeylerı fırcalanır.sagım baslıkları jettere yerlestırılır ve her bır unıtedekı valfler acılır.2)sut depo tankı ıle sut verıcı boru hattı arasındakı baglantı kesılır.3)su ısıtıcısndakı suyun sıcaklıgı 960Cden yuksek olup olmadıgı kontrol edılır.4)asıt kabına 1 lıtrelık stok asıt solusyonu ılave edılır 5)üç yönlü valf yıkama pozısyonuna getırılır ve su ısıtıcısındn akan suyu kontrol eden doner valf acılır.6)toplayıcının uzerındekı kapagın ıcınde bulunan yayıcı yıkama pozısyonuna getırılır.7)sut salıverıcı pompanın sureklı calısması saglanır.boylece atık su bosaltılmıs olur.8)akıs bıttıgı zaman vakum pompası ve sut salıverıcı pompa durdurulur.9)makına kurutmaya bırakılır.
*Sağım ve Sağım Teknikleri: 1)günde 2 kez sağım yapılmalı, aralıkları 12 saat olmalı. 2) günde 3 sağım %10 artırır ama iş gücü fazla 3) sakin ortamda, özenli sağım yapılmaı 4) makinalı sağım işlemi birörnek olmalı(sağım düzenine uyulmalı,önce ilk laktasyondaki düveler ve sağlam inekler, daha sonra SHS yüksekler, kronik mastitliler ve klinik mastitliler sağılmalı. 5) sağım öncesi ön süt muayenesi yapılmalı 6) memeler mutlaka ön süt muayenesinden sonra temizlenmeli 7) memeler sağıma hazırlanmalı 8) meme başı sağım sütü ile ıslatılmamalıdır 9) Ön uyarımdan hemen sonra sağım başlamalıdır oksitosin 8 dk etkili 10) Sağım bittikten sonra vakum düğmesi kapatılır, sağım başlığı cıkarılır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder