SPERMA MUAYENESİ

1) Makroskobik Muayene

a)Hacim: tür, ırk, yaş, ejekulasyon sıklığı, seksüel presitümülasyon, sperma alma metodu, beslenme, hastalık ,iklim, kalıtım ve sperma alma zamanı sperma hacmini etkileyen faktörledir. Boğa 4-8, koç 0,8-1,2, teke 0,5-1,3, domuz 150-200, aygır 30-130, köpek 1-4, kedi 0,1-0,2, horoz 0,4 0,8ml.

b)Renk: Tür, ırk, beslenme etkilidir. Normalde renk açık kremden koyu kreme değişir. Renk olşumunda spermatozoon sayısı etkilidir. Spermatozoon sayısı arttıkça renk koyulaşır.

Pembe renk yeni bir kanama, kahverengi renk eski bir kanamayı yani hemospermi gösterir. Lökosit sayısı ml de 1300 den fazlaysa patojen bakteri var demektir. Kirli sarı renk ürosperme işarettir. Sarıyeşilimsi renk spermada  irin (pyospermi) vardır. İsviçre esmeri ırkında açık kanarya sarısı karakteristiktir. Ankara keçisinde sarı renk normaldir. Mera besili boğalarda sperma rengi sarı yeşildir. Yeşil renk; betakaroten, sarı renk ise riboflavin tarafından oluşabilir.

c)Kaynama hareketi: Yoğun ve yüksek hareket yeteneğidir. Aygır, köpek ve domuzda yoğunluk azdır ve hareket gözlenmez.

d)Sperma viskozitesi: Sperm sayısı ve eklenti bezine bağlı değişir.

e)Sperma kokusu: Yumurta kokusu gibi, az aromalı bir kokudadır. Diğer kokular patolojiktir.

f)Osmolarite: Normalde 290-310 arasındadır. Aşağısı hipotonik, üzeri ise hipertoniktir. Hipotonik’te baş şişmesi, kuyruk kıvrılmas veı plazma membran yırtrılması gözlenirken; hipertonikte ise dehidrasyon ve hücre fonksiyon bozulması görülür.

2) Mikroskobik Muayene

a)Kitle hareketi: x10 luk büyütmede, 2-3 mikroskop sahasında inceleme yapılır.

b)Motilite: İleri yönde harekeret eden spermatozoonların diğerlerine oranıdır. x40 lık büyütmede incelenir. Yoğunluğu azaltmak için Sodyum sitrat kullanılır. Motilite tespitinde;  

-Mikroskop: Lama 1 damla sperma konur ve ısıtma tablalı mikroskopta x20 lik büyütmede, en az 3 alana bakılır.

-Casa yöntemi: Bilgisayarlı yöntemdir.

c)Yoğunluk: 1ml de spermadaki spermatozoon sayısıdır. Yoğunluk düşükse; yetersiz seksüel stimülasyon, çok yorucu sperma alma ile şekillenebilir. Hastalığa bağlı da oluşabilir.

Yoğunluğu tayin etmede kullanılan metodlar;

-Hemositometrik yöntem: Thoma lamında sayım yapılır. Sulandırmada hayem solüsyonu kullanılır , 0,01 ml sperma alınır ve 5 ml hayem solüsyonu konulur. [1 ml deki yoğunluk=say hücre sayısı / (sulandırma oranı * 1 kare hacmi * sayılan kare sayısı(5 alt ve 5 üst olmak üzere toplam 10 kare sayılmalıdır.)]

-Fotolemetrik yöntem: Prensip özel sulandırıcı ile sulandırılan spermanın ışığı geçirme oranıdır. 0,1ml sperma alınır ve 10 ml %3 lük sodyum sitrat ile karıştırılır. Tüpe konur ve alt üst edilir, ışıkta bakılır.

-Elektronik partikül sayacı: Elektrolit bir sıvı içinde, iki elektrot arasında, elektrik akımyla ortamdaki partikül büyüklğü ve sayısına bağlı yapılır.

d)Anormal spermatozoa oranı:

-Boyama: 1/2,  1/3 oranında boya ile karıştırılır. Eozin ya da metilen blue kullanılır.

-Sıvı fikzasyon: Henkok solüsyonu kullanılır. 0,3 ml solüsyon ile 1 damla sperma karıştırılır ve lama konur. x100 büyütmede incelenir.

Ependorf içine 0.5 cc solüsyon + 1 damla sperma karışımı yapılır ve lama konur. x100 lük büyütmede, immersiyon yağı kullanılarak incelenir.

3) Fiziksel ve Kimyasal Muayeneler

-pH değeri: Taze spermada ve sulandırılmış spermada, gösterge kağıtları ve pH ölçüm aletleri ile yapılır. pH değeri değişimlerinin, dışarıdan bir madde karışması veya ek salgı bezlerinin yangısı sonucu oluştuğu düşünülmektedir. Ayrıca spermatozoonların metabolik aktivite sonucu ortama verdikleri artık maddeler sonucu da pH değişimleri şekillenebilir. Genelde ruminantların hafif asidik, aygırların ise alkalidir. Türe göre pH değerleri:

Boğa, koç, teke: 6,5-7 (6,8)

Domuz: 6,8-7,5 (7,2)

Aygır 7,3-7,7 (7,5)

Köpek 6,3-6,7 (6,5)

Kedi 6,6-7 (6,8)

Horoz 7-7,7 (7,4)                                                                              

-Metabolik aktivite testleri:

a)Metilen mavisi Redüksiyon testi: Spermada bulunan spermatozoonların aktivitelerini, ortamdan kullandıkları oksijen miktarına göre değerlendirmek amacı ile yapılır. Esası anaerobik bir ortamda bulundurulan sperma numunesinde aktiviteye bağlı olarak ortamda oluşan hidrojen miktarının değerlendirilmesine dayanır.

b)Fruktoz Fruktolizis testi: Sperma plazmasında bulunan fruktozun anaerobik ortamda spermatozoonlar tarafından kullanılmasının saptanması esasına dayanır. Bu test yapılarak spermada bulunan spermatozoonların motilitesi hakkında bilgi edinilir.

c)Katalaz testi: Bu test daha çok spermanın temizliği konusunda bilgi sahibi olmak için yapılır. Spermadaki katalaz miktarının artması, spermada bakteri, irin ve kan gibi maddelerin bulunduğunu gösterir. Yada sperma alma esnasında spermanın kirlenmiş olduğunun işaretidir.

-Dayanıklılık testleri:

a)Spermanın bekletilmesi: Sulandırılmış spermanın buzdolabında   +5 derecede 7 gün süreyle saklanıp, spermaların günlük motilite kontrollerinin ve dayanıklıklarının ölçülmesiyle yapılır.

b)Tuzlu su testi: %1 lik tuzlu su ortamında tutulan spermatozoonların aktivitelerini koruma süreleri araştırılır.

c)Termorezistans testi: Değişik ısı ortamlarında belirli  bir süre tutulan spermalarda, spermatozoonların motilitesi, hareket biçimleri ve morfolojik yapıları değerlendirilir.

d)Soğuk şoku testi: Spermanın soğuk ortamdan etkilenişi araştırılır.

e)Hipoosmatik Swelling test: Spermatozoonun membran fonksiyonlarının bütünlüğü değerlendirilir. Spermanın osmotik basıncı normal şartlar altında izotonik olup, 290-310 miliosmol kadardır.

-Fertilizasyon testleri:

a)Biyokimyasal analizler: Spermatozoonun baş kısmındaki akrozomal bölgede bulunan enzimlerin, seminal plazmadaki düzeyleri araştırılır.

b)Monoklonal antikor testi: Bu yöntemde monoklonal antikorlar spermaya katılarak bunların spermatozoon membranına bağlanma düzeyi araştırılır.

c)Filtrasyon testi: Bu yöntemde ise sephadex filtresi kullanılarak spermatozoonların geçişi kontrol edilir.

d)Cervikal mukus testi: İnvitro ortamda spermatozoonların cervikal mukusa girebilme yetenekleri test edilerek, motilite hakkında bilgi edinilir.                                            

e)Hamster testi: Bu testle de  spermatozoonların zonadan ayrılmış oosit içine girebilme yeteneklerine bakılarak, fertilizasyon kabiliyetleri değerlendirilir.