Doğum Bilgisi

DOĞUM KANALI

Kemik doğum kanalı: pelvis = 2ilium, 2pubis, 2ischii, sacrum, ilk 3 kuyruk omuru

Yumuşak doğum kanalı: uterus, cervix, vagina, vulva

Pelvimetri: Doğum kanalı ölçülerinin tesbit edilmesi. Zor-kolay doğum

1.Diamater konjugata: Sym. Pelvinanın cranial ucundan promontoryuma uzanır.

2.İntermedier-Transversal diamater: sağlı-sollu iki tuerculum m.psoos minoris arası.

3.Diamater verticalis: Sym. Pelvinanın ön ucundan pelvisi üst duvarına uzanan dikme.

4.Çıkış doğrusu: Doğum kanalının dört duvarından eşit uzaklıktaki noktaların birleşmesinden meydana gelen doğru parçası. Doğumun kolay-zor olmasında etkili

Pelvisin ligamentleri

1.Lig. sacroiliaca: osis ilii’nin ortasını sacruma bağlar

2.Lig. sacrotubarale latum: pelvisin yan tarafını örter

3.Tendo prepubicus: M.rectus abdominis’in pubis kemiğine yapıştığı yerde oluşur.pelvisin kemik yapısını ve sacroiliacayı yerinde tutar.

Doğum kanalının hayvan türlerine göre farklılıklar

İnek: Uzun ve dar, yanlardan basık oval,  güç doğum vardır. Sym. pelvinanın ön ucunda tuberculumpubicumyukarı doğru çıkıntı yapar. Sacrum uzun ve aşağı doğru çukur, Spina ischiadicaların yüksek uzun ve hafif içeriye doğru eğilmeleri doğum kanalını daraltır. Arcus ischiadicus dar,tuber ischiadicumlar yüksek ve birbirine yakın dururlar, kanalın tabanı derin bir oluk gibidir.Vertical çap düşey çaptan çok kısa ve doğum kanalının tavanındaki izi sacrumun ortasına veya ön tarafına yakın oldugundan doğum kanalının yukarı doğru genişleme imkanı yoktur.

Kısrak: doğum kanalı grişi daire şek. Enine ovaldir. Enine çap düşey çaptan ve vertical çaptan büyüktür. Pubisin ön kenarı düz ve çukurcadır. Tuber ischiadicumlar alçak ve aralıklıdır.doğum kanalı çıkışı geniştir. Doğum kanalı çıkış ekseni yataydır. Silidirik ve geniştir. Doğum için uygundur.

Uterus: kemirici ve etçillerde karın boşluğunda, diğerlerinde karın-pelvis boşluğundadır.

İnek: uterus bicornis subseptus şek. Utarusun esas kitlesini cornu uteriler teşkil eder. Cornu uteriler aşağı doğru kendi üzerine kıvrılmıştır ve birbirinden uzaklaşarak giderler.

Kısrak: uterus bicornis nonsubseptus şeklindedir. Corpus uteri cornu uteri büyüklüğündedir.

Etçil ve kemirici: uterus kitlesini uzunca olan cornu uteriler oluşturur ve karın boşluğunda yeralır.

Rep. Düzenleyen hormonlar

Hipotalamus:GnRH,PIF,PRF,CRH- 
adenohipofiz: FSH,LH,Prolaktin,ACTH- 
Nörohipofiz: Oksitosin- 
Ovaryum: östrogenler, progesteronlar, relaksin, inhibin- 
placenta: HGG,PMSG,Östrojen, Progestin,Relaksin- 
Uterus: PGF2α

Östrus belirleme yöntemleri: gözlem,arayıcı boğa, pedometre, takvim, ultrason, kondüktivimetre, vagina pH'sı, kan-süt progesteron seviyesi.

*Hormonların klinik kullanımları

GnRH: hipotalamustan sentezlenir, eminentia medialiste depo edilir. Analogları; buseralig asetat, gonadorelin asetat, furtarelin asetat, buserelin 10mcg, fertirelin50mcg.

Endikasyonları: ovaryum kist sağaltımı, ovulasyonu uyarmak, luteal yetersizlik,  ovaryumların Pp fonk. bozukluklatından korumak ve hakiki anöstrus olgularında kul.

Oksitosin: hipotalamustan sentezlenir, nörohipofizde depo edilir. Endikasyonları: sütün indirilmesi, doğumun uyarılması, retensiyosekundinarum, sezeryan, prolapsus uteri, luteal regresyonu sağlamak.

FSH: hipofizden salgılanır. Endikasyonları: folüküler gelişme, östrogen salınımı, spermiyogenezis, inaktif ovaryumlarda, Pp hakiki anöstrusta, süper folükülasyon oluşturmada ve spermiyogenezisin uyarılmasında kullanılır.

PMSG: pşacentadan salgılanır. FSH benzeri ve azda olsa LH aktivitesine sahiptir. Endikasyonları: inekte süperovulasyon, koyunda ikizlik, koyunda-kööpekte östrus uyarılması.

LH ve HCG: Adenohipofizden salgılanır. Endikasyonları: hormonal kökenli anovulasyonda ovulasyon gecikmesi, foliküler kist, suböstrus, hakiki anöstrus, boğada libido ve testesteron yapımını uyarmak, köpekte testis hipoplazisi ve kriptorşide kullanılır.

Progestagenler: progesteron benzeri etki gösterir, CL,plasente ve adrenal bezlerden salgılanır. Doku reddine neden olan T-lenfositleri baskılar, immunsupresif etki yapar, annelik davranışlarına neden olur, GnRHı baskılar. Endikasyonları: üremenin denetlenmesi, abortlardan korunmak, inekte hakiki anöstrus, kistik ovaryum, meme ödemi, köpekte siklik düzensizlik tedavisi, yalancı gebelik, antisosyal davranışlar, prostat hiperplazisi.

Östragenler: ovaryum, plasenta, adrenal korteks, testisten salgılanır. Östrus belirtilerini saglar, meme gelişimi, lakto-galaktogenezizs, gebelige hazırlık ve dogum sürecinde önemlidir. Endikasyonları: uterus boşaltılması, retensio ve metritis, inekte vaginitis, östrus belirtilerini başlatmak, köpekte pubertasın gecikmesi veya anöstrusun uzun sürmesi, CL bağlı anöstrusta, meme geliştirip laktasyonu başlatmada, karnivorlarda istenmeyen çiftleşmelerde, implantasyonu engellemek, karnivorlarda laktasyonu durdurmak,yalancı gebelik sagaltımında.

PGF2α: ineklerde siklusun 16-17. günlerinde uterustan salgılanır. CL’u regrese eder, cervixi gevşetir, CL lize eder, oksitosin salınımını arttırır, doğumu başlatır. Endikasyonları: seksüel siklus denetimi, kontrollü tohumlama, suböstrus, anöstrus, kısrakta uzayan diöstrusta, pyometrada, metritiste, luteal kist olgularında, normal gebeligin sonlandırılması, patolajik gebelikte, doğumun uyarılmasında, köpekte yalancı gebelikte.

Dişi üreme organlarının muayenesi: Anamnez: yaş, son doğum tarihi, doğumun şekli, pp hastalıkları, düzeni, östrus gösterip göstermediği, süresi, tohumlama ve aşım sayısı, son aşım tohumlama tarihi.

Dış klinik muayene: 1.Palpasyon(rektal-vaginal), 2.Vaginoskopi, 3.Endoskopi, 4.Laparoskopi, 5.Radyografi, 6.Ultrasonografi, 7.Bakteriyoloji, 8.Sitoloji, 9.Histoloji, 10.Elektriksel kondüktivite, 11.Endokronolojik muayene, 12.İmmunoloji, 13.Oviduckt açıklık testi

Östrus  senkranizasyonunun amaçları: 1.Luteal evrenin kısaltılması(tek veya çift prostoglandin enj.) 2.Luteal evrenin uzatılması/yapay luteal evre(Progesteron uyg. Yemlerle intra vaginal, derialtı implant) 3.CL’un yaşam süresini ve folüküler büyümeyi kontrol etmek.

Sığırlarda östrus senk. Etkileyen diğer faktörler: 1.İneğin genel durumu(verim, kondüsyon,beslenme, hiyeraşi, mevsim, genel sağlık durumu, üreme organlarının sağlık durumu) 2.Boğa veya semenin kalitesi(mevsim, vucut kondüsyonu, beslenme ,fiziksel sağlamlılık, hiyeraşi, mevsim, genel sağlık durumu, semenin işlenmesi ve saklanması) 3.Sürünün beslenme şekli, 4.Barınak tipi ve kalitesi, 5.Senkrenizasyon ve tohumlama organizasyonu.

Başarılı bir hormon tedavisi için: doğru tanı ve ihtiyacın doğru belirlenmesi, preperatın ve uygulama yolunun doğru seçilmesi, sağaltımın doğru zamanda ve yeterli sürede yapılması, kayıtların düzenli tutulması, yetiştiricilerin özellikle östrus takibi konusunda bilgilendirilmesi.

Gebelik: Ovumun fertilizasyonu ile başlayıp, fötusun doğumu ile tamamlanan süreç.

*
Prenatal Fizyoloji: 1-Blastogenezis: Zigotun veya fertilize ovumun hücresel bölünme dönemi. 2-Embriyogenezis: Farklılaşma ve Organogenezis dönemi. 3-Fötal Gelişme Dönemi veya Metamorfozis dönemi.

yavru zarları içten dışarı doğru; amnion, allantois, chorion

Amnion sıvısı:

1.Fötüsü dış etkilerden korur

2. fötal derinin amnion zarına yapışmasını engeller

3. doğum sırasında cerviksi genişletir kayganlaştırır.

Allantois sıvısı:

1.Allantochorionu endometriumla karşı karşıya getirir.

2.Fötal salgıları depolar. (Sekresyon ve idrar)

3.Fötal plazmanın osmotik basıncına yardım eder.

Plasentanın görevleri:

Fötusun gastrointestinal sistem, KC, AC, böbrek ve endokrin bezleridir.

Gaz alışverisi sağlarBeslenmeyi sağlarİmmunglobin geçişi (inek koyunda geçemez)Endokrin organBakteri ve viruslara karşı bariyer

Placentaların Sınıflandırılması: morfolojik yapılarına, fötal veya maternal kanları ayıran doku katlarının histolojik yapılarına ve doğumda annenin doku kaybına göre sınıflandırılır.  Morfolojik olarak placentalar villi chorialislerin endometrial yüzey veya fötal membranlar üzerindeki dağılımlarına göre 4 ana tiptedir. Diffuz, cotyladoner veya multipleks, zoner ve discoid.

türler	Villi chorialis dağılımı	Maternal fötal engel	Annedeki doku kaybı
Koyun,keçi,inek,manda	cotyladoner	epitheliochorial	adesiduata
Kısrak	Diffz mikrocotyladoner	epitheliochorial	adesiduata
Köpek, kedi	Zoner	endotheliochorial	desiduata
Domuz	Diffuz	epitheliochorial	adesiduata
İnsan, maymun	diskoidal	hemochorial	desiduata

Gebelikte Maternal Fizyoloji: 
1)Vulva vaginada değiş: gebeliğin ikinci yarısında, vulva ödemli ve hiperemiktir, inekte kısraktan daha belirgin. Düvede 5, inekte 7.ayda belirgin. Vaginal mukoza gebeliğin sonuna doğru ödemleşir, gevşer. 
2) Cervix: begelik sürecinde fötus ostium uteri externumu sıkıca kapar ve, cervikal mukus tıpa görevi görür. Bu tıkaç doğum öncesi çözünür ve vulvadan atılır. 
3) Uterus: Gebelik ilerledikçe, fötus genişler. Bu dönemde myometrium kontraktik değildir, premature dogum engellenir. Uterusun fötüsa adaptasyonu 3 dönemde olur,a) proliferasyon, büyüme, gerilme. 
4) Ovaryum: CL fertilizasyon olmamışsa regrese olur. Gebelikte kalıcıdır. Kısraklarda gebeliğin 40-160. Günler arasında aksesör CL ları oluşturmak için 10-15 follikül gelişir. 
5) Pelvis ligamentleri ve symp. Pelvina: ligamentler gebelik süresince yavaşca gevşerler, doğuma yakın bu gevşeme hızlanır. Koyun ve inekte östrojen ve relaksin etkilidr. Sacrosciatik ligamentte gevşer, elastikiyeti artar.

Gebeliğin Endokronolojisi: Progesteron gebeliğin devamı için gereklidir. CL ve placentadan salgılanır. CL kısraklar hariç tüm hayvanlarda gebelik süresince kalıcıdır. Kısrak koyun ve kedi Placentaya bağımlıdır; inek, keçi köpek ve domuz CL’a bağımlıdır. Gebelik süresince progesteron; düz kaslarda gevşeme, myometriuym kasılmalarını önleme, meme bezlerinin salgı sistemini geliştirme ve immunsupresif etkiyi sağlarlar. Kısraklarda plazma östrojen konsantrasyonu gebeliğin ilk üç ayı boyunca düşük, sonra yükselir 9-11 de pik yapar,sonra doğuma kadar düşer. İnek ve koyunlarda gebelik boyunca sabit kalır, doğumdan hemen önce pik yapar. Keçilerde ise gebelik boyunca sürekli artar. Kan progesteron seviyesi inek ve koyunda gebelik boyunca sabit kalır. Kısraklarda; gebeliğin 35. Gününe kadar primer CL dan salgılanır, daha sonra sekonder CL gelişir ve yükselme olur, 150. Günde sekonder CL geriler. Gebeliğin bundan sonraki döneminde CL un görevini, yeterince gelişmiş olan placenta üstlenir. Gebeliğin son 2.ayında ikinci bir pik görülür. Gebeliğin 40-130. Günleri arasında PMSG-eCG yüksek konsantrasyondadır, trophoblastic hücrelerce salgılanır, folikülleri luteinleştirir ve CL fonks devamlılığını sağlar.

İnekte Rectal Palpasyon ile Tanı: aminiyon kesesi, yavru zarlarının kayması, fötus ve placentomlar aranır. Ayrıca üçüncü aydan sonra a.uterina media ve fremitus hissedilir. Amnion kesesi; 30.günde palpe edebilir. Kese, allontois içinde serbestçe hareket eder. 50.günden sonra kese yumuşar. Fötus, gebeliğin 65. Gününden sonra palpe edilir. Amnion kesesi iyi yumuşamadan palpasyonu güçtür. Uterus duvarından sınırları belirgin kabartılar şeklinde palpe edilebilen placentomlar 75.günden itibaren fark edilebilir. Gebelğin 85-90.günlerinde gebe cornu tarafında fremitus hissedilir. 
1)Tohumlama-2.5 ay: uterus pelviste, cornularda asimetri, amniyon kesesi, fötal çarpma. 
2)2.5-5.ay: uterus karın boşluğunda, fötus palpe edilebilir, yavzu zarları kayar, placentom ve fremitus hissedilir. 
3)5-7.5 ay:  fluktuasyon, yavru zarı kayması, placentom, fremitus. 
4)7.5ay-Doğum: yavru büyümüş, fremitus belirgin.

Kısrakta Rectal ile Tanı: Uterusun büyümesi, konumunun değişmesi, ovaryumların konumlarının değişmesi, uterusta fluktuasyon, fötusun palpasyonu, uterus arterlerinin genişlemesi, fremitus. Ovulasyondan 16-21 gün sonra gebe kısrakta uterus duvarı kalınlığı 3katına çıkar. Gebeliğin 60.gününe kadar pelvis düzeyinde olan uterus, 60-100.günlerde karın boşluğuna sarkar. 7.aydan sonra fötus palpe edilir. İnekteki placentom ve yavru zarı kayması kısraklarda görülmez. Fremitus 150.günden sonra palpe edilir.

İnekte Ultrason ile Tanı: 17-24 konseptus, 19 amniyon kesesi genişler, 22 embriyo kalp atımları, 30 embriyo ve yavru suları, 35 placentomlar.

Kısrakta Ultrason ile Tanı: 9-11 embriyonik keseler izlenir. 12 konseptus uterusta hareketli. 17-20 oryantasyon. 20 embriyo belirlenir, konseptus düzgün değil. 24 allontois belirlenir, embriyoyu dorsale iter. 28 kalp atımları izlenir. 40 göbek kordonu izlenir.

Hormon ile Gebelik Tanısı:  
1)Progesteron: ortalama olarak progesteron düzeyleri gebe olmayanlarda 1ng/ml in altında iken, gebelerde 2-11 ng/ml arasındadır. Hatalı +  tanı nedenleri; hayvanın yanlışlıkla diöstrusta yohumlanması, erken embriyonik ölüm, luteal kist, kalıcı CL. Hatalı – tanı nedenleri; örneklerin iyi çalkalanmaması, aşırı sıcak-ısıya maruz kalması, kayıt, değerlendirme hataları. 
2)Östrogen: Gebeliğin ileri dönemlerinde, inekler 105, kısrakda 80. Günde placenta östrojen düzeyleri ölçülür. Koyun ve keçide tohumlamayı izleyen 50.günden sonra kan serumu ve sütte östron sülfat düzeyleri ile tanı konabilir. Kısrakta gebeliğin 110.gününden doğuma kadar özelliklede 150-300.günler arasında östron sülfat düzeyleri ölçülüp, gebelik ve fötusun canlılığı araştırılır. 
3)PMSG: Kısrakta gebeliğin 36-40.gününden itibaren özel trophoblast hücrelerinin uterusta oluşturduğu endometrial yapılarından salgılanır. 60-65.günde en yüksek düzeydedir. 120-150.günde giderek azalır.4)Ascheim Zondek Testi. 
5)Galli Maini Testi 
6)Diğer testler: EPF, gebelik spesifik antijen, placental laktogen, sığır gebelik spesifik protein B, köpekte relaksin hormonu, 
7)Vaginal Biyopsi 
8)Abdominal Palpasyon 
9)Rectoabdominal Palp. 
10)Radyografi

Doğum: Genital organların ve pelvik kanalın doğum için hazırlanması, fötusun çıkışı ve yavru zarlarının atılması sürecini kapsar. Evcil hayvanlarda doğum fötus trf başlatılır, ineklerde fötusun hipofizi ile adrenal bezler arasında, doğumun başlatılması konusunda önemli ilişki vardır. At koyun keçide placentadan; inek keçi köpek ve domuzda CL dan salgılan progesteron gebeliğin devamlılığını sağlar.

Doğumun Endokrin Düzeni: 
İnek koyun keçi domuzda; fötal hipofizden ACTH salınımı artmakta, bu da fötal adrenalinlerin olgunlaşmasını ve kortizol salınımına neden olur. ACTH, adrenal bezlerin olgunlaşmasını sağlamanın yanısıra, kortizol üretimini de artırmaktadır. Son 2-3 günde kortizol seviye artar ve fötal-maternal plazma östrojen seviyesi artar, doğumun başlamasına yardımcı olur. İnek keçi köpek domuz ve tavşanda gebeliğin son bulması için CL dan progesteron üretminin olmaması gerekir. Bu hayvanlarda kortizol CL regresyonuna neden olan PGF2a nın yükselmesine neden olur. Artan östrojen miktarı da PGF2a nın sekresyonunu stimule eder ve oksitosin reseptör gelişimini sağlar. 
Kısraklarda; Doğumdan hemen önce fötal adrenaller büyür. ACTH kortizol seviyesini yükseltir fakat bu sadece plazmada görülür. İnek te ileri gebelikte yükselen progesteron, doğum sırasında düşer. Oysa kısrakta gebeliğin son anına kadar yükselir. Doğumdan hemen sonra 1ng/ml altına düşer. Östrojen gebeliğin 200-250.günleri arasında pik yapar. Bundan sonra yavaşca düşer ve doğuma kadar devam eder. Fötus ve yavru zarlarının çıkarılmasından sonra birkaç saat içinde bazal seviyeye iner. PGF2a seviyesi gebelik süresince düşüktür, fakat son 7-10.günde yükselir. Fötusun servix ve vaginadan geçmesi esnasına hızla yükselir. Oksitosinde gebelik ve doğumun ilk dönemi sırasında düşüktür. İneklerde doğum sırasında düşüktür. Fötusun cervix ve vaginaya girdiği dönemde hızla artar.

Doğumun Fizyolojik Düzeni: Cervikal genişleme ve açılma, uterusun düzenli kontraksiyonları, fötusun doğum için uygun presentasyon ve pozisyon alması, fötusun doğum kanalı boyunca ilerlemesi ve uterusu terk etmesi, fötal zarların ayrılıp atılması. Servikal dilatasyon için uterus kasılmalarının düzenli olması gerek. Servikal gevşemenin başladığı dönemde kan progesteron düzeyinde belirgin düşme görülürken, östrojende artış olur. Doğumun ikinci aşamasında ise özellikle oksitosin ve PGF2a da artış belirgin. Kortizol miktarı da yavru doğumu sırasında yüksektir. 
Presentasyon: Doğum sırasında yavrunun apertura pelvis kranialise yaklaşım biçimidir. Pozisyon: doğum sırasında yavrunun belirli bir noktası ile apertura pervis kranialisin belirli noktaları arasındaki vaziyetidir. Postur: doğum sırasında yavrunun baş, extremite ve kuyruk gibi kısımlarının gövde ile ilişkisidir.

Evcil Hayvanlarda Doğumun Aşamaları ve Gelişen Olaylar

Doğumun Aşaması	Mekanik Güç	Başlangıç ve Bitimi	Gelişen Olaylar
I.Dönem (Cervix Genişlemesi)	Düzenli uterus kontraksiyonları	Uterus kontraksiyonlarının başlamasından, cervixin tamamen genişlemesine kadar.	Anada huzursuzluk, nabız ve solunumda artış, fötusun pozisyon ve presentasyonunda değişme.
II.Dönem (Fötusun Çıkarılması)	Güçlü uterus ve karın kontraksiyonları	Cervixin açılmasınının tamamlanması ile başlar, fötusun kurtulması ile son bulur.	Ananın boylı boyunca uzanıp çaba sarfetmesi, allantochorionun yırtılması, yavru sularının vulvadan akması, amnionun vulvadan görünmesi ve sonra yırtılması, fötusun kurtarılması.
III.Dönem (Yavru Zarlarının Atılması)	Uterus kontraksiyonları (şiddet azalır.)	Fötusun kurtulmasını takiben başlar, yavru zarlarının atılması ile son bulur.	Ikınmanın kesilmesi, villi chorialislerin maternal kriptlerden ayrılması, ıkınmanın başlayarak yavru zarlarının atılması

İnekte 6sa 1-3sa 6 sa.. kısrak 1-4 sa  20 30dk 1 saat.

köpek 6-12sa 24 36sa 5 15dk.

Doğum sonrası Ana ve Yavruya Gösterilecek Özen:  
Gebe Hayvanların Bakım ve Beslenmesi: Gebelik dönemine göre verim düzeyi de göz önüne alınarak rasyon; protein, karbonhidrat, mineral maddeler ve vitaminler yönüyle dengelenmeli. İleri gebelik döneminde besin değeri yüksek, fazla hacimli olmayan gıdalarla beslenmeli. Gebe hayvanlara günün belli saatlerinde serbest dolaşma ve mevsim uygunsa güneşten yararlanma imkanı sağlanmalı. İleri gebe hayvanlar doğuma yakın günlerde doğum boksuna alınmalı, gebe kısrakların nalları sökülmeli.

Doğum Sırası ve Sonrası Ananın Bakım ve Beslenmesi: Doğum hava cereyanından uzak, kuytu bir yerde yaptırılmalı. Doğum süreci uzarsa, mutlaka sebebi araştırılmalı. Doğum sonrası uterus ve doğum kanalı yırtık ve kanamalar yönüyle kontrol edilmeli. Doğum sonrası hayvan terli ise vücudu kurulanmalı. Doğum yapan hayvan 7-10 gün süre ile soğuktan ve hava cereyanından korunmalı. Doğum sonrası hayvanın su tüketimine sınır konulmamalı, ancak 2-3 gün hafif ılık su verilmeli. Meme sağlığı yönünden, memeler temizlenmeli ve hayvanın altlığının kuru ve temiz olmasına dikkat edilmeli. Doğum yapan ineklerin yavru zarlarını yememeleri için önlem alınmalı.

Doğum Sonrası Yavrunun Bakım ve Beslenmesi: 
1)Solunum: Yeni doğan yavrular ölü görünümdedir, solunumun başlayıp başlamadığına dikkat edilmeli. Normal doğum sonrası yeni doğan yavrularda solunum genelde spontan olarak başlar. Solunumu Uyaran Faktörler: Göbek kordonunun kopması sonucu kandaki CO2 miktarının artması, O2 miktarının azalması, Ortam ısısındaki değişiklik, Yavrunun burun bölgesinin hava ile teması, Yeni doğanlarda solunuma yardımcı olmak için; Yavruyu baş aşağı silkelemek. Bu sayede; Beyin ve kalbin daha kolay kanlanması sağlanır, Üst solunum yollarındaki sıvılar ve mukus uzaklaşır, Yavrunun vücuduna ve başına hafif soğuk su uygulamaları, Annenin yavruyu yalaması, Suni teneffüs, Kostalar üzerine basınç yaparak, Burun deliklerine hava üfleyerek. Solunum ve dolaşımı uyarıcı ilaçlar; Lobenil 6-20 mg iv, 20-50 mg sc, Kafein 1-2 gr sc, Pikrotoksin (%0.1) 1-3 mg iv. 
2)Göbek Kordonunun Bakımı: Ruminantlarda kendiliğinden kopar, carnivorlarda anne dişleriyle koparır, Kanama varsa ligatüre edilmeli, Enfeksiyona karsı iyotlu antiseptikler damlatılmalı, Daha sonraki günlerde omfaloflebitis gelişirse tedavisi yapılmalı, 
3)Çevre Isısına Uyum: Yeni doğan yavruda doğar doğmaz çok hızlı bir ısı kaybı olur, Yavrunun bu ısı kaybı; Prenatal hayata göre postnatal hayatta metabolizma hızının yaklaşık 3 kat artması, Yavrunun vücut yüzeyindeki ıslaklığın kuruması sonucu en aza indirilir. 
4)Yavrunun Beslenmesi: Doğar doğmaz en kısa sürede (3-5 saat içinde) kolostrumu alması sağlanmalı. Kolostrum; İmmunoglobünler bakımından zengindir, Termoregülatör etkisi vardır, Sürgüt etkiye sahiptir, Kolostrum zamanında alınmazsa; İmmunoglobulin miktarı azalır, Barsak epiteli immunoglobulinlere kapanır, Sindirim enzimlerine bağlı olarak immunoglobulinler parçalanır, Sonuçta yeni doğan yavru kayıpları artar, Yeni doğan yavru congenital anomaliler yönüyle de kontrol edilmeli, Damak yarığı, Tendolardaki kontraktürler, Atresia ani et rekti, Rekto-vaginal fistül, Urakus fistülü, Amarozis, Doğumla ilgili kırık, çıkık ve yaralanmalar.

Anne ile Yavru Arasındaki İlişkinin Sağlanması: 
Özellikle gebelik döneminde düvelerin memelerine dokunularak, doğum sonrası sağıma ve yavrunun emmesine izin vermeme gibi davranış bozukluklarına engel olunabilir. Kedi ve köpeklerde yavrular geçici süre anadan uzaklaştırılır ve gerekirse anneyi sakinleştirici tranklizanlar uygulanır.

Doğuma yardım girişimleri: Önemi; Annenin yaşamı, Yavrunun yaşamı, Annenin fertilitesi

Anestezi Teknikleri : Epidural anestezi -Alt           (S1 ve S2), Üst (Sacrum ve S1) Lumbal epidural anestezi(L1 ve L2), Paravertebral anestezi  (T13, L1 ve L2), Lokal infiltrasyon anestezisi, Genel anestezi.

Yardım Girişimleri: 
1)Yer değiştirme (Mutasyon): İtme (Repulsiyon veya Retropulsiyon),Döndürme (Rotasyon), Çevirme (versiyon), Uzatma (Ekstensiyon),Çekme (Traksiyon) 
2)Zorla çekip çıkarma (Extraction force),
3)Fötotomi, 
4) Operasyon sezaryen

Fötotomi: Fötüsün ölmüş olması, Düzeltilemeyen prezentasyon ve pozisyonlar, Absolut büyüklük, Relatif büyüklük, Fötal acayibatlar, Cervixin tam açılmaması.

Fötotomi İlkeleri: Ayakta kolay uygulanır, Anamnez ve muayeneye göre anestezi, Geciken olgularda genital kanala ılık kayganlaştırıcı verilmeli, Yavru canlı ise, önce göbek kordonu veya baş kesilmeli, sonra fötotomi uygulanmalı, Kesilecek organa bağlı ip aynı zamanda fötotoma da sıkıca bağlanarak gerginliği sağlanmalı.

Fötotomi Dezavantajları: Fötüs canlı ise öldürmeyi gerektirir, Uterus ve doğum kanalı zarar görebilir, Uzun sürebilir, Operatörde yaralanmalara neden olabilir, Tecrübe, beceri ve uygun alet gerektirir.

Fötotomi Avantajları: Fötüsün kolaylıkla dışarı alınmasını sağlar, Sezaryen operasyonunun bazı riskleri önlenmiş olur, Ekstraksiyon force uygulanması sırasında travmaları engeller, Post operatif bakım daha kolaydır, Operasyon sonrası fertilite oranı dah yüksektir, ekonomiktir.

Sezeryan: Sezeryan: Anestezi, Operasyon bölgesinin hazırlığı, Ensizyon bölgesi, Abdomen ensziyonu, Kasların ayrılması, Uterusun tutulması ve ensizyonu, Fötusun ekstremitelerden yavaşça çekilmesi, Fötusun tutuluşu ve çekilmesi, Kanamadan kaçınarak plesantanın temizlenmesi. Postoperatif Bakım: Kanama, Evantrasyon, Deri altı anfizem, Eksudasyon, Peritonitis, Toksemi, Metritis, Uterusun yapışmaları. Geniş spektrumlu antibiyotik, Analjezik, antiinflamatuar, Anti histaminik, Oksitosin, 100 IU, Glucose 5%, Gerekirse hemostatikler, Laksatif  besleme,  Günlük pansuman.

Gebelik patolojisi:

1) yavru zarları ve sularındaki değişikliker: -mola –hidrops –ödem –placentitis

2) yavru gelişimindeki bozukluklar: -süperfekondasyon –süperfötasyon –hiperfötasyon –gelişim anomalileri (gonadal hipoplazi, müler kanalı segmental aplazisi, freemartinnismus, hermophradismus, hematik mumifikasyon, hidrocephalus, schistosoma reflexum, perosomus elumbus, ascites, anasarca) –gebelikte yavrunun ölümü (rezorbsiyon, mumifikasyon, maserasyon, amfizen, abortus)

3) gebeliğin anada meydana getirdiği bozukluklar: -yalancı gebelik –gebelik sırasında kızgınlık –gebeik ödemi –yalancı sancılar –gebelikte cerviks uterinin tam kapanmaması –yavru atma –prolapsus vagina –hernia uteri –torsio uteri

mumifikasyon: gebelik süresinin oratasında ya da son1/3ünde fötusun ölmesi, allantois ve amnion sıvısının emilmesi, yavru zarlarının kuruması, büzülmesi, sertleşmesi ve terusun yavru üzerine yapışarak, yavruyu kuru bir kitle halinde tutması ile karakterize. CL aktivitesi devam eder, dişide semptom yok

maserasyon: yavrunun ölümü ve CL regresyonu takiben yavru atılmazsa, fötüs uterus sıvıları içinde bakteriyel parçalanmaya uğrar. Yavru iskelet haline gelir. Cervix açılır ve kronik mukoprulent vagina akıntısı görülür.

freemartinismus: İkiz gebelikte fötüslerden biri erkek biri dişi olup, chorioallantoic keselerde vaskuler anastomos şekillenmişse dişi fötüsün genital organlarında birtakım gelişme bozukluklarıyla karekterize hastalığa freemartinismus denir. dış genital organlar normal, iç genital organlar gelişme anomalileri ve sıklıkla maskulinizasyon gösterirler.

Yalancı gebelik (pseudopregnancy) ve tedavisi: belirtisiz ve belirtili yalancı gebelik. Belirtilide yuva hazırlama, ağırlık artışı, memelerde büyüme, laktasyona başlama,annelik benzeri hareketler,aşırı şefkat, canlı ağırlık artışı, iştahsızlık gibi semptomlar gebe olmayan köpeklerde gözlenir.

Nedenleri: -prolaktinin diöstrustakinden fazla olması –normalde diöstrusta gözlenen progesteronun düşüşü ve prolaktin yükselişi –prolaktine duyarlılığın artması –ekzogen progesteron uyuglamasıyla oluşturulan luteal faz  -adenohipofiz microadenomları dolayısıyla hiperprolaktinemi –progesteronun ani düşmesine neden olan diöstrus sürecindeki ovariektomi –progesteron tedavisinin sona erdirilmesi –antiprogestagen tedavisi –fiziksel ve sostal uyarımlarla prolaktin artışı

Tedavi: *sex steroidleri (östrogen, androgen, progestagenler) *prolaktin baskılayıcı ilaçlar(dopamin agonistleri-prolactin inhibitörleri) *ovariectomi *phenotiazine grubu olmayan tranklizanlar

---dopamin agonistleri-prolactin inhibitörleri:

Bromocriptine: Parlodel^R, Bromegon^R, Parilac^R > 10-30 mg/kg, günde 2 veya 3 defa 10-14 gün

Cabergoline: Dostinex^R, Galastop^R, Cabaser^R > 5 mg/kg, oral, 5-10 gün

Metergoline: Contralac^R >0,1 mg/kg, oral, günde2, 8-10 gün

ABORTUS: çeşitli sebeplere bağlı olarak, uterus içinde ölmüş veya gelişimini tamamlayamamış yavrunun ölü ya da dışarıda yaşayamayacak şekilde gebelik süresini tamlamadan uterus dışına atılması. Kısrak 300, inek 200, koyun-kçi 130, köpek 55, kedi 45. Günden önce abort.

Non-enfeksiyöz sebepler: -kalıtsal –fiziksel, travmatik –yetersiz ve kötü besleme –hatalı ilaç uyg. –endokrin yetersizlik –gebelikte çiftleşme ya da ST

İnfeksiyöz abortlar:(bakteriyel, viral, fungal, protozooner): kan-plasenta yoluyla, gebe hayvanlara aşım st yapılmasıyla ve genital organlardaki lokal enfeksiyonlarla bulaşabilir.

-Bakteriyel: Brucellozis Leptospirozis Listeriozis Salmonellozis Campylobacteriozis Tuberkülozis Korinebakteriler pseudotüberkülozis Pasteurella multocida Nokardia Mikoplazmalar Coxiella brunetti clamidialar Streptokok StafilokoklarE.coli Pseudomonaslar paratüberkülozis

-Viral: Akabane Şap Sığır vebasıBorder disease IBR-İPVBVD-MDPI-3Miksovirus Enterovirus Parvovirus -Mavidil virusu

-Fungal:Aspergilloz Mucorales Allescheria Torulopsis Mortierella Absidia Cephalosporium Candida

-Protozoonlar: Toksoplazma Sarkosistis Trikomoniazis Anaplazmozis Babesiozis

Brucellozis korunma: -eğitim –kayıt,tescil ve hayvan sevkiyt kontrolü –asıl yöntem aşılama:

İneklerde canlı S-19 aşısı genç ve ergin olmak üzere iki çeşit. Genç tipi 4-8 aylık dişi danalara, ergin tipi 8 aylıktan büyüklere. Koyunlarda canlı B.melitensis rev-1 aşı genç ve ergin olmak üzere iki çeşittir. Geç tipi 3-8 aylık dişi ve erkek kuzu ve oğlaklara, ergin tipi ise 8 aylıktan büyük ergin koyun ve keçilere yapılır.

Labda gönderilecek: fötus veya organları yavru zarı veya suları kan serumu uterus akıntısı süt idrar vaginal swap %50 gliserinli serum fizyolojik

	Puberta	Öst sik.	Gebelik	Ovulasyon
sığır	9-18 ay	21±4	270±10	Östrus bitiminden 8-12saat sonra
Koyun	9-15 ay	14-21 gün	147±5	Östrus sonunda
Keçi	6-7 ay	19-21gün	147±5	Östrus sonunda
At	12-24 ay	17-24gün	336±10	Östrus bitiminden 24-48saat önce
köpek	6-24ay		55±10	Östrusun 5.günü içinde

	Proöstr	Östrus	Metaöstrus	Diöstrus
sığır	2-3gün	12-18 saat	3-4gün	14-15 gün
Koyun	2 gün	36 saat	2-3 gün	11-13 gün
Keçi	2gün	32-40saat	2-3 gün	16-17gün
At	2gün	4-17gün	2 gün	10-12gün
köpek	9gün	9gün	65gün Yalancı gebelik70 gün	65gün Yalancı gebelik70 gün

Güç Doğum: Doğumun herhangi bir müdahale olmadan gerçekleşemediği ve anne ile yavrunun hayatlarının tehlikeye girdiği olgulardır. Bakıcının küçük bir müdehalesinden veteriner hekimin operatif girişimine kadar olan yardımların hepsi güç doğum tanımı içine girer.

GENEL NEDENLER

1. Kalıtsal nedenler: -İnguinal fıtık -Çift uterus  -Vagina, vulva ve uterus hipoplazisi -Uterus unicornis -İkiz gebelik -Yavrularda gelişme anomalileri

2. Bakım ve besleme: -İyi beslenememe -aşırı beslenme -Vitamin D ve A yetersizlikleri

3. Çevre ve iklim şartları: Çevre kirlenmesi, Tarım ilaçları, Yem imalatında kullanılan hammadde, Gürültü, Ani hava değişiklikleri, Mevsimler

4. Enfeksiyöz ve Travmatik nedenler: Yavrunun ölümü, Yavru atma, Septik metritis, Uterus tembelliği, Travmalar, Uterusun fıtıklaşması

ANAYA BAĞLI NEDENLER

1.Anormal doğum sancıları( abdominal kasılmalarda yetersizlik uterus inerşiyası) 2.Uterusun vaziyet değişiklikleri(torsio, deviasyo, hernia uteri)  3.Doğum kanalına bağlı(pelvis servix kanal darlığı servix spazm sklerozu vulva vagina darlığı) 4.Neoplazmlar ve Anomaliler

FÖTÜSE BAĞLI NEDENLER

Yavrunun prezentasyon ve pozisyonuna bağlı olmayan(büyük, ikiz, anomali, yavru zarı, göbek kordonu, yavrunun ölümü) ve olan(gelişe, pozisyona, duruş bozukluklarına bağlı)

NORMAL DOĞUM POZİSYONLARI:

Longitüdino-anterior presentasyon dorso-sacral pozisyon (uzunluğuna önden geliş)

Longitüdino-posterior presentasyon lumbo-sacral pozisyon (uzunluğuna arkadan geliş)

Fötal anomaliler: schistosoma reflexum  perosomus elumbus ikili acaibatlar anazarka hidrocephalus

Transport, kapasitasyon, fertilizasyon: kopulasyondan sonra dişi genital kanaldaki spermatozoa retrograd transportla ve lökositler tarafından kayba uğrar. Geri kalan spermatozoanın oviducta gelmesi ve fertilizasyondan önce kapasitasyonu tamamlaması gerekir. Spermatozoanın kanaldaki transportuhızlı ve yavaş olmak üzere 2 aşamalıdır. Spermin plazma membranı biokimyasal değişikliklere uğrar ve seminal plazma ile karşılaştığında çeşitli proteinlerle kaplanır sperm dişi genital kanala girdiğinde yüzey molekülleri ayrılır. Buna kapasitasyon denir.kapasite olan sperm oositin zona pelusidası ile karşı karşıya gelir. Kapasite olmuş spermatozoanın zona pelusidayı geçip perivitellin boşlukta vitellusla kaynaşmasına fertilizasyon denir.

Embriogenezis: fertilizasyondan implantasyona kadar olan dönemde uterusta 4 önemli gelişme olur. 1 zona pelucida içindeki bölünmeler. 2 blastosistin zona pelucidadan sarkması. 3 gebeliğin maternal olarak kabulü 4 ekstraembrionik membranların oluşumu.dişi ve erkek pronukleusu içeren hücre ootit adını alır. Dişi ve erkek nukleusun füzyonu sonucu zigot, zigotun ilk mitotik bölünmesinden sonra da 2 hücreli embrio yani blastomerler oluşur. Her blastomer 4 8 16 hücre olarak bölünür. Morula şekillenir. Morulanın dış tarafındaki hücreler arasında adezyonlar oluşur.blastosist ve blastosel şekillenir. Blastosistte 2 grup hücre bulunur. Trofoblasttan korion gelişir. İçteki hücrelerden ise embrio oluşumu sağlanır. Blastosist kontrakte olmaya başlar. Zona pelusida yırtılır(sarkma aşamasıdır)

Gebeliğin maternal kabulü: embriogenezis ve implantasyonun gerçekleşebilmesi için progesteron hormonunun bulunması gerekir. Koyun ve inekte blastosist luteolizisini engelleyen özel proteinler üretilir. Ovine ve bovine trophoblast 1 dir. Her ikisi de interferon grubuna ait proteindir. Ovine ve bovine interferon tau endometriuma bağlanır. Ve endometrial hücrelerden oksitosin reseptörü sentezlenmesini inhibe eder. Böylece oksitosin pgf2a sentezini stimule edemez. kısrakta  konseptusun varlığı luteolizisi engellemekte ve  endometriumdan pgf2a sentezi önemli oranda azalmaktadır. Konseptus uterus içinde bir kornudan diğerine göç edebilmektedir. Bu göç 12 13 ve 14. Günlerde günde 12 14 kez olur. Köpek kedide ise köpekte cl ömrü gebelik süresi kadardır. Gebelik sonlanana kadar cl lize olmaz. Kedi ise provake ovulator olduğu için cl ovulasyon sonrası oluşu ve gebelik süresince aktif kalır.

Endometrial cup: gebe kısrak plasentasına özgü bu ouşumlar gebeliğin 36 38. Günlerindekorion üzerindeki trofoblastların endometriuma invaze olmaları ile oluşur ve 60 80. Günden sonra dejenere olurlar.endometrial cuplar gebeliğin 40 130. Günleri arasında ecg kaynağıdır.