Veteriner Halk Sağlığı

*Sağlık:WHO ya göre;yalnız hastalık ve sakatlık değil, bedence, ruhça ve sosyal yönden tam bir iyi olma hali.

*Hastalık:Doku ve hücrelerde yapısal, fonksiyonel ve normal olmyan değişikliklerin yarattığı haldir.                                                                            
*Hastalık nedenleri: 
A)Bireysel nedenler Genetik: Turner, Mongolizm, Hemofili, Hormonal: Hormon salgılayan yapıların az veya çok hormon salgılaması sonucu 
B)Çevresel Nedenler Fiziksel: Sıcak, soğuk, travma.Kimyasal: Zehirler, kanserojen Temel madde eksikliği: Vit, Min, aa. Biyolojik: Bakteri, virüs, mantar  Psikolojik Sosyal-kültürel-ekonomik

*halk sağlıgı nedir?: toplumun hastalıklardan korunarak sağlıklı,yenetekli, üretken ve mutlu bir şeklide uzun bir zaman sürmesini amaçlayan bilim dalı

 *Sağlık Hizmetleri Nelerdir: *Tedavi hizm. *Rehabilitsyon Hizm.* Koruyucu hekimlik

*Koruyucu Hekimlik Hizmetleri: Halk sağlığı uygulamalarn amacı kişi hastalnmadan korumaktır.
a)Kişiye yönelik hizmetler: Bağısıklık, yeterli beslenme, erken teşhis,aile planlaması, sağlık eğitimi ve kişisel eğitimi kapsar. b)Çevreye yönelik hizmetler: Biyolojik,fiziksel ve kimyasal nedenleri yok ederek ya da kişileri etkilemesini önleyerek çevreyi yaşanılır hale getirmeyi sağlar. Bunlara çevre sağlığı hizmetleri denir.  Veteriner hekimliği ve insan hekimliği farklar: Sadece bir memeli türünü değil, kasaplık hayvanlar olmak üzere birçok hayvan türüne özgü hastalıkların tanı, tedavi, kontrol ve eradikasyonundan sorumludur. Hastalıklara dirençli, üstün verimli hayvan ırkı geliştirir kaliteli hayvansal besin ve yan ürünlerini sağlamaktadır. Öğrenim süresi oldukça uzun ve kapsamlıdır. *Her ders hayvan sağlığının yanı sıra halk sağlığınıda içerir. *Tek materyal üzerinde değil çok sayıda materyal üzerinde çalışır. *Genel sağlık hizmetlrinn yürütülmesindede rol alır. *Geçmişten günümüze halk sağlığını koruma yönünde önemli hizmetleri yürütmüştür. Gelişmiş ülkelerde. Vet. Halk Sağlığı dairesi mevcuttur.  Veteriner Halk sağlığı dairesinin görevleri: A)Esas görevler: Zoonozlar ve besin kontr. 
B)Biyomedikal görevler: Çevre kirliliği ve koruma, Hayvan ısırmaları , zehirlenmeler, İş hekimliği, Biyolojik standardizasyon, Karşılaştırmalı tıp, Temel biyomedikal araştırma,  Lab.Hayvan hekimliği, Yönetimsel ve genel hizmetler, İlaç değerlendirme ve deneme, Ruh sağlığı, Doğal afet hekimliği 
C)Diğer hizmetler: Veteriner Hekimlikle ilgili Hizmetler: 1.Zoonozlarla mücadele ve besin hijyeni 2.Hayvansal kökenli besinlerin sağlıklı ve üstün kalitede üretimi. 3.Sağlıklı ve yüksek verimli hayvan yetiştiriciliği 4.Hayvan hastalıkları ile mücadele 5.Halk sağlığını tehdit eden zehirli hayvanlarla mücadele. 6.Deney hayvanlarının yetiştirilmesi ve korunması 7. İnsan ve hayvan sağlığını ilgilendiren teknik ve bilimsel toplantılara katılmalı.

*Zoonozlar: 1959 yılında FAO ve WHO ortak uzmanları grubunca doğal olarak hayvanlardan insanlara insanlardan hayvanlara geçen hastalıklar şeklinde değiştirilmiş. 

*Zoonozlar konakçılarına göre kaça ayrılır: 
1.Yabani hayvanlardan insanlara geçenler. 
2. Yarı yabani (Güvercin,Rat)lerden bulaşanlar. 
3Evcillerden insanlara geçenler diye.

*Zoonozlar etiyolojilerine göre kaça ayrılırlar:  
Bakteriyeller (Ruam, Anthrax, Yanıkara) 
Viraller (Kuduz, Encephalitis, Sığır çiçeği) 
Mikotik (Aspergillozis,Aktinomikozis) 
Protozoal (Anaplazmosis, Babesiosis, Malaria) 
Helmintik (Trichinosis, taeniasis, echinococcosis) 
Riketsiyal(Qfever,thypus fever)

*Zoonozlar Bulaşma şekillerine göre kaça ayrılır: 
Antropozoonozlar(Hayvanİnsana) 
Amfiksenöz (İnsanz<=>Hayvan) 
Zooantroponozlar(İnsanHayvana)

*Zoonozlar yaşam siklusuna göre kaça ayrılır: 
1)Direkt zoonozlar:Direk olarak temas herhangi bir vasıta ve mekanik aracı ile geçerler. 
2)Siklozoonozlar:Gelişimlerini tamamlamaları için  birden fazla konakçıya ihtiyaç duyarlar. 
3)Metazoonozlar:Biyoljk olarak omurgasız arakonakçılardan duyarlı omurgalılara geçerek yaşam sikluslarını tamamlar.
4)Saprozoonozlar:Son omurgalı konakçıya ek olarak toprak ve bitki gibi hayvan olmayan ara konakçıya gereksinim duyarlar.

*Zoonotik Hast.Açısından Risk Grub.Meslekler: 
1-Tarım,
2-Hayv.ürün imalat.,
3-orman,maden,
4-eğlence,
5-Laborat.
6-Epidemio,
7-diğer

*Zoonozların kont.yönelik uygulamalar: Genel amaçlı kont., zoonoz teşhise yönelik servisler kurma, hayvan kontrolü, bulaşmada etkili araçların kontrolü, insanlarda koruma ve tedavi

*Zoonozlardan hayvanları korumaya yönelik tedbirler: 
Enfekte hayvanlarda; karantina,tedavi,imha. 
Kontrolsüz-sahipsiz hayvanlarda; identifikasyon,kontrol. 
Duyarlı hayvanların sürüden ayrılması; zaptetmek, ötenazi. 
Yabani omurgalı rezervuarlar; av, imha, üremenin önlenmesi. 
Vektörler; ekolojik kontrol,kimyasal biyolojik ajanlar, fertilite kontrolü.

*Zoonozlardan insanları korumaya yönelik tedbirler:  
Yüksek risk gruplarının korunması; eğitim, aşılama, kemoprofilaksi, sağlık durumlarının gözden geçirilmesi, mesleki programların gözden geçirilmesi. 
İnsan aracılığıyla bulaşmanın önlenmesi; Tıbbi müdahale ve izolasyon, çevresel kontaminasyonun önlenmesi,besinlerle kontaminasyonun engellenmesi, hayvanlarla bir arada bulunmanın önlenmesi, ilaç, biyolojik ürünler ve pestisitlerin uygun kullanımı. 
ağlık ve Vet.Hek.ilgili personelin zoonozlara yönelik meslek içi eğitime tabi tutulması

*Besin Hijyeni: Tüketiciler için güvenilir, iyi kalitede ve sağlıklı besin maddelerinin üretilmesi ve tüketime sunulmasını amaçlayan bir sağlık bilimidir.

*Hayvansal besinlerle insana geçen etkenler ve sağlığa zararlı etmenler kökenlerine göre:
1) Endojen kökenli (primer) salgınlar(zoozlar). 
2) Eksojen kökenli  (sekonder) etkenler (hayvansal besin zehirlenmesi). 
3)Kimyasal elemenler

*Sağlıklı ve güvenilir gıda üretilmesi için alınması gereken tedbirler: 
1)Besin maddeleri güvenilir ve sağlıklı hammaddelerden temin edilmeli. 
2)Besin maddelerinin hijyen ve kalitesini etkileyen tehlikeler ortaya konmalı vebesin maddelerinin bozulması önlenmelidir. 
3) Besin maddelerinin; hammaddenin seçimi, hazırlanması, işlenmesi, paketlenmesi, depolanması, taşınması ve dağıtılması sırasındaki kontroller yapılmalıdır.

*E.Coli enfeksiyonları meydana getirdiği semptomlara göre invazif ve enterotoksijenik tip  o.ü 2 ye ayrılır.

*C.botulinum toksini 90 C de 2 dk da inaktive olur.

*Bacillus cereus besin zehirlenmesinde riskli besinler diyaretik form’a neden olan gıdalar; proteinli besinler, sebzeler,sos, puding, emetik form’a neden olan gıdalar; nişastalı besinler, özelliklede pirinçtir.

*Staph.aureus besin zehirlenmesinde inkubasyon süresi 1-6 saat,hastalık süresi ise 1-2 gündür.

*Habitat: Bir türe ait bireylerin yaşadığı yer. 
*Biyotop:Toplulukların yerleşip yaşadıkları yer.

*Biyosenoz:belirli bir biyolojik ortamda,denge içinde yaşayan hayvanlar ve bitkiler topluluğu.

*Biyosfer:İçinde canlıların yaşadığı, sıvı, toprak ve hava katmanlarını kapsayan kuşak.

*Ekosistem: Belirli bir yerde yaşayan ve birbirleri ile etkileşimde olancanlı ve cansızdan oluşan bütün.

*Çevre: Canlıların yaşadığı etkileyip etkilendikleri yer.

* Niş: Bir canlı veya topluluğun ekosistemdeki rolü.

*Ekosistemdeki Unsurlar:  
1)Canlı Unsurlar: Üreticiler, tüketiciler, ayrıştırıcılar. 
2)Cansız Unsurlar: Fiziksel şartlar, inorganik maddeler, organik maddeler.

*c.botulinum toksini 90⁰ C de 2dk da ınaktıve olur.

*b. Cereus besın zehırlenmesınde rısklı besınler diaretik forma neden olan gıdalar proteinli besınler,sebzeler,sos,pudıng . emetik forma  neden olan gıdalar nişaştaşşaklı besınler, ozellikle pirinç

*s. Aureus besın zehırlenmesınde ınkubasyon suresı 1-6 saat hastalık süresi ise 1-2 gundur.

*Madde döngüleri: su, karbon, oksijen, azot, fosfor, kükürt

*Botulismus: ink: 12-96 saat, hast.sür:3-7 gün, riskli besin: pH 4.5 üstü konserve, et deniz ürün. konservesi, şlenmiş-dumanlanmış balık su ürünleri.

*Staph.aureus: ink:1-6 saat,hast.sür:1-2 gün,riskli besin: kırmızı-beyaz et,et ürünleri,kremalı pasta, peynir, dondurma, salata, mayonez

*B.cereus: ink:diaretik 8-16 s, emetik 1-5 s, riskli besin: diaretik: prt,sebze,sos, puding. emetik: pirinç

*S.typhimirium: ink:6-72 s,hast.sür:2-3 g,riskli besin: et,kanatlı eti,yumurta, mayonez, pasta, salata, peynir, dondurma, krema

*C.perfiringens A: ink: 6-24 s, hast.sür: 1-2 g, riskli besin:  et, konserve, tavuk eti, deniz ürünleri

*Y.enterocolitica: ink: 24-36 s, riskli besin: domuz eti, su, süt-ürünleri, çiğ yumurta

*L.monocytogenes: ink: 1-70 g, riskli besin: süt-ürünleri, et, tavuk, balık, yetersiz ısıl işlemli hayv.ürün,  sebze, salata

*Bakteriyellerden Korunma: Besinlerin kont. engelle. mo gelişme ve toksin üretimi engelle. Şüpheli besin tüketilmemeli. Muhafada ısı-süre normlarına uy. İyi pişir tüket. Pişirilen ve çiğ besinler ayrı sakla. Kısa süre soğutup muhafaza et. Pişirme sonrası ya 60C üzeri yada 10 C altında sakla. Depolanan besinlerin kontrolü.İşletme-personel hijyeni. Hastalıklı personeli çıkart. İçme-kullanma suları hijyenik olmalı. Fekal kontaminasyon engellenmeli. Kemirici-vektörlerle mücadele.

*Bakteriyel Gelişmenin Kontrolü:  Isıtma, soğutma, dehidrasyon, kimyasal kullanımı, asidifikasyon, antibiyotik, irradasyon, gazlar.

*Besin kaynaklı viral hast. Korunma:*Besinlere uygulanan çeşitli işlemler virusların inaktive olmasını sağladığından titizlikle uygulanmalı. *Kullanma ve içme suyu hijyeni iyi olmalı. *Su ürünlerinin özellikle kabuklular,bulunduğu sulara kanalizasyon karışmamalı, *Enfekte olduğu bilinen hayvanrın ürünlerinin tüketiminden kaçınılmalı. *Personel hijyeni önemli.*Portör muayenesi düzenli aralıklarla yapılmalıdır. 

*Küflerden Kaynklanan hastalıklardan Korunma: *Hasarlı tahıl taneleri uzaklaştırılır. *Hasat zamanı özen gösterilmeli. *İnsektlerle mücadele edilmeli. *Depoların fumigasyonu, yeterli havalandırma ve gerekli hava sirkülasyonu sağlanmalı ani sıcaklık değişimleri önlenmeli. *İşletme ve personel hijyeni önemli. *Besinlerin raf ömrünü artıracak işlemler yapılmalı. Mesela: Pastörizasyon (70-80C de), Oksijen azaltılması,  Koruyucu maddelerden yararlanma, ph nın 2.3 altında veya 6.6 in üstünde olması, Soğukta ve dondurarak muhafaza, Işınlama ile muhafaza işlemleri yapılabilir.

*Besin kaynklı Paraziter hstalıklardn korunma: *Protozon ve helmintlerde enfeksiyn zinciri kırılmalı, Yaşam siklusları dikkatle incelenmeli, *Portör muayenesi yapılarak işletme ve personel hijyenine dikkat edilmeli, *Et ile nakledilen paraziter hastalıkların kontrol altına alınmasında mezbaha Vrt.Hek. önemli rol oynar. Şarta tabi etlere dikkat! *Sebze ve etler tüketim öncesi iyice pişirilmeli, *Sebze ve meyveler tüketim öncesi iyice yıkanmalı, *İçme suyu dezenfekte edilmeden önce filtre edilmelidir. * Protozoon ve helmintlerin enfeksiyöz formları yüksek ısıya ve uzun süreli dondurmaya karşı duyarlıdır. Gerekirse usulüne uygun pişirme ve dondurma işlemi yapılır inaktive edilir.

*veteriner hek. İle insan hek arasındaki farklar:   veteriner hekimlik ınsan hekımlıgınde oldugu gıbı sadece memli turu degıl basta kasaplık hayvanlar olmak uzere bırcok hayvan turune ozgu hayvan hastalıklarının tanısı tedavısı kontrol ve eradıkasyonundan sorumludur.ayrıca  dırenclı ustun verımlı hayvan ırkları gelıstırerek saglıklı ve ustun kalıtelı hayvansal besın ve yan urunlerın uretımını de saglamaktadır.bu sebeple veteriner hekimliği ogrenım suresı oldukca uzun ve kapsamlıdır.1)vet hekımlıgınde yer alan her ders hayvan saglıgının yanı sıra halk saglıgını da ıcermektedır.2)vet hekımlıgı tek materyal ve hasta uzerınde degıl cok sayıda materyal uzerınde calısır.3)vet hekımler meslekı hızmetlerının yanı sıra genel saglık hızmetlerının de yurutulmesınde gorev almaktadır.4)vet hekımlık gecmısten gunumuze kadar halk saglıgını koruma yonunde onemlı hızmetlerı yurutme sorumlulugu ustlenmıstır.5)bunun sonucu olarakta gelısmıs ulkelerde vet hekımlıgı halk saglık bırmlerı kurulmustur.

*vet halk sağlıgı daıresının gorevlerı: 
1)esas gorevler: zoonozlar,besin kontrolu 
2)biyomedıkal gorevler: cevre kırlılıgı ve korunma, hayvan ısırmaları zehırlenmeler ve dıger hayvansal kaynaklı tehlıkeler, iş hekımlıgı,bıyolojık standartızasyon, karsılastırmalı tıp,temel bıyokımyasal arastırma, lab hayvan hekımlıgı , yonetımsel ve genel hızmetler, ilaç değerlendirme ve deneme, ruh saglıgı, dogal afet hekımlıgı.
3)diğer hizmetler

*vet halk saglıgı daıresının ılişkide bulundugu bakanlıklar: cevre, saglık ,tarım bakanlıgı

*vet hekımlerının halk saglıgının korunmasına alt gorev ve sorumlulukları nelerdir: 
1)veteriner hekle ilgili gorevler 
2) bıyomedıkal hızmetler 
3) genel gorevler

*vet hekımlıkle ılgılı hızmetler: 
1)zoonozlarla mucadele ve besın hıjyenı. Bu cercevede vet hekımlıgının halk saglıgı ıle ılgılı akla gelen ılk gorevı zoonozları tespt etmek nıtelıklerını belırlemek tedavılerını yapmak gereklı kontrol ve korunma onlemlerını almaktır.
2)ayrıca halk saglıgı;hayvansal kokenlı besınlerın saglıklı ve ustun kalıtede uretımı muhafazası uretımden baslayarak tuketımıne kadar olan asamalarda gereklı kontrollerının yapılmasını kapsamaktadır.
3)saglıklı ve yuksek verımlı hayvan yetıstırıcıgı 
4)bulasıcı veya bulasıcı olmayan hayvan hastalıkları ıle mucadele etmek bunların epıdemıyolojılerı uzerınde arastırmalar yapmak hastalıklara neden olabılecek cevresel faktorlerı gozlemlemek.
5)halk saglıgı ıcın tehlıke arz eden zehırlı ozellıge sahıp hayvanlarla mucadele etmek 
6) arastırma merkezlerı ıle halk saglıgı lab da kullanılack deney hayvanlarının yetıstırılmesı ye korunmasını saglamak 
7) resmı ve ozel kurulusların bunyesınde bulunan vet hekımlık ve hayvancılıkla ılgılı bırımlerle baglantı kurarak bunlarla koordınelı calısmak  arastırmalrdan elde ettıgı bılgılerı dıger meslek grupları ıle paylasmak
8) ınsan ve hayvan saglıgını ılgılendıren teknık ve bılımsel toplantılara katılmak 
9)hayvansal atıkların degerlendırılmesını saglayarak bunların cevre ve halk saglıgı acısından neden olabılecegı problemelerı onlemektır.

*besin endüstrisinde iyi uretım uygulanmasının kapsadıgı alanlar 
1)urun tanıtımı 
2) hammaddenin kontrolu 
3)uretım sıstemının kontrolu 
4) uretım yapılan tesısın kontrolu
5) ölçü ve kontrol yontemlerının belırlenmesı 
6) temızlık ve sanıtarasyon 
7) personelın yetıstırılmesı ve kontrolu 
8)paketleme 
9)muhafaza 
10) dagıtım ve pazarlama sartları 
11) tuketıcının egıtılmesı