SAZAN BALIĞI YETİŞTİRİCİLİĞİ

*Sazan balığı (Cyprinus carpio) Cyprinidae familyasında yer alır.

*Tüm dünyada yetiştiriciliği yapılan bir balıktır.

Morfoloji

*Sırt yeşilimtırak kahve, karın bölgesi sarımsı beyaz

*Gövde uzun ve yanlardan basık

*Dorsal yüzgeç karakteristik olup başın gerisinden kuyruğa kadar uzanır

*Yan çizgi belirgindir ve 35-38 adet pul bulunur

*Kafa küçük ve pulsuzdur.

*Ağız terminaldir, alt ve üst dudakta bıyık vardır.

*10-15 kg ağırlığa kadar ulaşabilir.

Yaşam Koşulları

*Ilık suların balığıdır ancak soğuk iklimlere de dayanıklıdır.

*Durgun, dibi otlu-kumlu-çamurlu sularda yaşar

*Omnivordur(Bitki, plankton, sinek larvaları ile beslenir)

*Gelişmeleri için uygun sıcaklık 20-28 ^oC dir.

*Sazan ‰5 tuzlulukta ve 5-9 arasındaki pH’larda rutin olarak büyümektedir

*3-4 yaşında cinsel olgunluğa ulaşır.

*Bahar döneminde 18-20 ^oC de yumurta bırakır.

*1 kg lık dişi 200-300 bin yumurta bırakır.

YetiştiricilikteTercih Nedenleri

*Eti beyaz ve lezzetli

*Hızlı büyür ve üreme kapasitesi yüksek

*Oksijensizliğe ve soğuğa dayanıklı

*Seleksiyon, kepçe ile tutma, tartma, sağım vb. dayanıklı

*Yem kolaylığı

Sazan Tipleri

*Pullu sazan

                *Aynalı sazan

                *Dizi sazanı (Çizgili sazan)

                *Çıplak sazan

                *Ot sazanı

                *Gümüş sazanı

                *Büyükbaşlı sazan

Yetiştiricilikte kullanılan sazanda aranan özellikler

*Pazarlama ağırlığına kısa sürede ulaşma

* Etinin sıkı ve az yağlı olması

*Kılçığının az olması

*Başının küçük olması

*Gonad ağırlığının vücut ağırlığının %10’nunu geçmemesi

*Gövdenin dolgun, sırtın yüksek olması

*Hastalıklara, taşımaya ve yetiştiriciliğe dayanıklı olması gerekir.

*Bu özelliklerin çoğuna sahip olası nedeni ile PULLU SAZAN ve AYNALI SAZAN yetiştiriciliğe daha uygundur.

*Kültür koşullarında sazan 1. yıl sonunda 35-50 gr, 2. yıl sonunda 250-500 gr, 3. yıl sonunda 1000-1500gr ağırlığa ulaşır.

Sazan yetiştiriciliğinde ana ilkeler

Su bol,temiz, tatlı olmalı ve daima           yenilenebilmelidir.

Su miktarı hektar başına 0.5-1 L/saniye                 olmalıdır.

Su ısısı 18-24 °C olmalı (16-26 °C ideal olmasa      da kullanılabilir)

Suyun pH’sı 6.5-6.8 olmalıdır.

Sudaki oksijen miktarı 5-9 mg/L olmalı ve 4         mg/L altına düşmemelidir.

Sudaki Nitrit 0.006-0.1 mg/L, Amonyak 0.02 mg/L, Klor 0.02 mg/L olmalıdır.

 Kireç oranı asit bağlama kapasitesi (ABK) ile ölçülür. 1 lt suda 28 mg CaO varsa, suyun asit bağlama kapasitesi 1 demektir. Sazan yetiştiriciliğinde,ABK=1.5 (42 mg CaO/lt)

Toprak özelliğinin havuz yapımına uygun olması gerekir. Nispeten killi topraklar suyu tutma,verimlilik ve havuz yapımına uygunluğu nedeni ile tercih edilir.

Yetiştiricilik

2.Kontrollü Yetiştiricilik: Balıkların yumurtlaması, yumurtaların kuluçkası, larvaların büyütülmesi, anaç yetiştirilmesi vb. işlemlerin hepsi kontrollü olarak yapılır.

Havuz arazisi ve toprağın özellikleri

- İşletmeye yıl boyu yeterli su temin edecek akarsuya veya su kaynağına yakın,

- Sel baskınlarına karşı doğal veya yapay engellerler bulunduran,

- İlerideki genişlemelere uygun büyüklükte ve rüzgâr almayan,

- Su sızmasını önlemek için en az 1 m derinlikte killi ve kireçli olan,

- Büyük taş ve ağaç kökleri olmayan,

- Suyun havuzlara doğal olarak akışını sağlayacak eğime sahip,

- Hafriyatı kolay ve fazla hafriyat gerektirmeyen ve

- Pazara ulaşımın kolay olduğu

Sazan üretiminde kullanılan havuzlar

*Yapılış Şekillerine Göre sazan havuzları

                -Teras şeklinde havuzlar

                - Baraj tipi havuzlar

                - Çeltik tavası şeklinde havuzlar

*Kullanım amaçlarına göre sazan havuzları

                -Yumurtlama havuzları

                                Dubisch havuzları

                                Hofer havuzları

                - Ön yavru büyütme (larva) havuzları

                - Yavru büyütme havuzları

                - Büyütme havuzları

                - Bakım ve besleme havuzları

                - Kışlatma havuzları

                - Stok ve pazarlama havuzları

                - Damızlık havuzları

Balıkların yumurtlaması ve kuluçkası

1.Dubisch tipi yumurta havuzları

☻Bu sistem ilk kez 19.yy da Dubisch adlı bir alman yetiştirici tarafından geliştirilmiştir.

☻Bu havuzlar güneşli alanlarda, rüzgardan korumalı olarak inşa edilir.

☻Kare biçiminde ya da dikdörtgen şeklinde olup 100 m² yi aşmazlar.

☻En büyük özelliği 30-40 cm genişlikte, 45-50 cm derinlikte otsuz bir kanalla çevrili olmasıdır.

☻Havuzun ortası çimenlerle yeşillendirilir.

☻Yumurtlama mevsiminden sonra kireçle dezenfekte edilip kurumaya bırakılan havuzlar baharda su ile doldurulur.

☻Anaçlar 5-8 yaşlı ve 3-7 kg lık balıklar arasından seçilir.

☻Yumurtlama mevsiminde erkeklerin karnı hafifçe bastırıldığında sperma çıkarır.

☻Dişilerde ise karın şişkindir, anüs kırmızı ve çıkıntılıdır.

☻Havuzlarda ayrı tutulan anaçlar havuza 1 dişi, 2 erkek veya 3 erkek olacak şekilde oranlanarak konur.

☻Anaçlar 5 m² ye bir çift balık olacak şekilde yerleştirilmelidir.

☻Anaçlar havuza konulduktan sonra su ısısı uygunsa 48 saat içersinde otların bulunduğu kısımlara yumurta ve sperma bırakırlar.

☻Yumurtlamadan sonra anaçlar havuzdan alınır.

☻Yumurtalarda göz lekesi 2-3 günde oluşur.

☻Larvalar 18-20 °C de 4-6 günde yumurtadan çıkar.

☻Yumurtadan çıkan larvalar 5-6 mm uzunluktadır. Larvalar 1 hafta sonra 9 mm boya erişirler.

☻Daha sonra havuz suyu düşürülür ve larvalar tülbentli kepçeler ile toplanır.

☻ Toplanan larvalar yumurtlama havuzu suyu ile doldurulmuş tanklara konulur ve sayılır.

2.Kakaban’lar (Yapay yumurtlama yuvaları)

   Kuru ot, çam dalları veya benzeri materyalin bir çerçeve üzerine yerleştirilmesinden oluşan birkaç m² lik hasır benzeri örtülerdir.

Yumurtlama havuzu: 25-30 m^2’lik otsuz havuzlardır. Havuz tabanına veya suyun 20-30cm altına kakabanlar yerleştirilir. Konuldukları günün akşamı veya ertesi gün balıklar yumurtlarlar. Üzeri yumurtalarla dolu olan kakabanlar kuluçka havuzlarına alınırlar.  

Kuluçka havuzu: Yumurtlama havuzundan 20 kez daha büyüktür. Larvalar çıktıktan sonra kakabanlar alınır. Larvalar yaklaşık 3 hafta burada tutulurlar. Larvalara 1 hafta sonra yem (yapay toz yemler örn: pirinç kepeği…) verilmeye başlanır. Bu tip üretimde 1 kg’lık balık ağırlığına karşı 1500-2000 larva elde edilir.  

3.Hipofiz enjeksiyonu ile sazanlardan yapay yolla sperma ve yumurta elde edilmesi ve kuluçka çıkarılması

-Sağlıklı populasyonlardan anaçlar seçilir. Anaçların 3-6 kg’lık balıklar olması tercih edilir.

-Ayrılan anaçlar sağım öncesi birkaç haftadan 1 aya kadar ılık suda tutularak yumurta ve sperma bırakmaya hazır olmaları sağlanır. Su ısısı kademeli olarak artırılarak 18 °C çıkarılır.

-Bundan sonra hipofiz enjeksiyonu yapılır.

Hipofiz emilsiyonu: Sazanlarda beyinin ventralinde olan hipofiz bezlerinden hazırlanır. Bunun için en az 3 yaşlı sazanlardan trepanasyonla hipofiz çıkartılır. Çıkarılan hipofiz asetonda ya da %96’lık etil alkolde tutularak kurutulur, sonra havanda ezilerek toz haline getirilir. 3-5 mg ağırlığındaki hipofiz için 0.5 ml eriyik (3 cm³ gliserin ile 7 cm³ serum fizyolojik ) eklenir. Bu karışım santrifüj edilir. Üsteki kısım enjeksiyon amacı ile kullanılır.

Enjeksiyon: Pratikte dişiler için kg canlı ağırlık için 3mg kuru hipofiz eriyik halinde verilir.

Enjeksiyon balık başına 0.5-1 ml olup kas içi verilir.

Enjeksiyon yeri dorsal yüzgecin orta kısmı ile yan çizgi arasında, dorsal yüzgecin ilk ışınlarına doğrudur.

Dişilere 2 enjeksiyon yapılır.

*Ön Enjeksiyon : Toplam dozun %10’nu verilir. Preovulasyon durumundaki yumurtaları harekete geçirir.

*Ana Enjeksiyon : Toplam dozun kalan %90’nı verilir. Ön enjeksiyondan 12-24 saat sonra yapılır ve ovulasyonu çözer.

*Erkeklere bir defada 0.4-2 mg hipofiz ekstraktı içeren eriyikten verilir. Anaçlar 18 saat sonra sağıma hazır hale gelir.

Yumurta ve Sperma Sağımı

       Erkek ve dişiler kontrol edilir. Sağıma hazırsa ayrı ayrı kaplara konur.

       Önce dişi balık sağılır. Bunun için balık ince bir sünger yada havlu ile tutulur.

       Önce dişiden yumurta sonra erkekten sperma alınır.

       Sperma toplam yumurta hacminin %5-10’nu kadar olmalıdır.

       Sonra tüylü bir telekle veya plastik kaşıkla hızlı bir şekilde karıştırılır

      Yumurta ve sperma karışımına, karışımın iki katı kadar DÖLLENME SOLÜSYONU ( 10 lt su, 30 gr üre, 40 gr NaCl) eklenir.

      Yalnız bu ekleme işleminde döllenme solüsyonu bir defada eklenmez.

      Önce bir miktar ilave edilir, 3-5 dk karıştırılır, sonra 5 dk aralıklarla devam edilir ve toplam 1.5 saatte kalan karışım azar azar eklenir ve karıştırılır.

      Bu işlemin sonunda yumurtaların yapışmasını önlemek için 1.5-2 Lt Tanin solüsyonu (10 lt suya 15 gr tanin) eklenir ve karıştırılır.

      !Bu solüsyon toksik olduğundan ortama devamlı damıtık su eklenerek zamanla dilüe edilir ve en sonunda tamamen ortamdan uzaklaştırılır.

Döllenmiş yumurtaların inkübasyonu

      Zuger şişelerinde yapılır. Yumurtalar ağırlıkları nedeni ile dibe çöker, ancak alttan giren su bunları hareketli tutar.

      7-9 Lt kapasiteli bir şişeye birkaç yüz bin yumurta konulabilir.

      Kuluçka için ideal ısı 20-24 °C’dir.

      Bu ısıda kuluçka süresi 4-5 gündür.

      20 °C altında gelişme yavaşlar ve mantarlaşma eğilimi artar.

      Mantarlaşmayı önlemek için milyonda bir ile dört oranında malaşit yeşili kullanılabilir.

Larva Çıkışı

Zuger şişelerinin üst yarısında ilk larvalar 4-5 gün sonra görülür.

Larva çıkışını artırmak ve eş zamanlı hale getirmek için su akışı kısmen yada bir süre kesilir.

Tekrar fazla su verildiğinde larva çıkışı yoğun şekilde olur.

Zuger şişelerinin üst yarısında ilk larvalar 4-5 gün sonra görülür.

Larva çıkışını artırmak ve eş zamanlı hale getirmek için su akışı kısmen yada bir süre kesilir.

Tekrar fazla su verildiğinde larva çıkışı yoğun şekilde olur.

Henüz yem alamayan larvaların bakımı

      Stok yoğunluğu litreye 2000-2500 larvadır.

      Kullanılan kap ve havuz büyüklüğüne göre 50.000-100.000 larva konulabilir.

      Bu dönemde dakikada 2-4 Lt su verilmesi yeterlidir.

      Larvalar 2-4 gün bitki köklerine ve tülbentlere yapışarak dinlenirler.

      Larvalar 4. günde yem alma yeteneği kazanırlar. Yüzme keseleri hava ile dolar, ağız organları daha iyi gelişir, solungaçlarını tam kullanmaya başlayarak, suda yüzerler.

İlk Yemleme ve Ön Büyütme

v  Larvalar larva göletlerine konulmadan önce yetiştirme kanallarına alınır.

v  Göletlere konulmadan önce başlangıç besini verilir.(Haşlanmış yumurta…)

v  Uygun büyüklükteki zooplankton ve fitoplanktonlar larvalarca alınır.

v  Suyun 23°C’deki oksijen miktarı 7.5-8.5 mg/L olmalıdır.

v  Su, 1. haftada saatte bir defa, 2. hafta 2 defa, 3. haftadan 5. haftaya kadar 3-5 defa değiştirilmelidir.

v  Yemleme günde 12 saatten fazla sürdürülür.

v  Kanallarda uygun büyüklükte bol miktarda zooplankton bulundurulmalıdır.

v  Yavrular 2. haftadan sonra sayıca azalıp m^3’e 10.000 adet olacak şekilde stoklanır.

v  Yavrular 5 gr ağırlığa erişene kadar tutulurlar.

v  Yavaş yavaş kuru yeme alıştırılır.

v  Balıklar, 1.5 gr ağırlığa ulaşana kadar, günde populasyon ağırlığının % 10-20’si, 2.5 gr ağırlığa kadar populasyon ağırlığının % 8’i, 5gr ağırlığa kadar günde populasyon ağırlığının %6-8’i kadar yem verilir.

v  Yemleme 12 saat boyunca uygulanır.

v  Yemleme 1-6. haftada 30 dk arayla, daha sonra 1 saat ara ile gerçekleştirilir.

v  10-12 haftalık yetiştirme süresince yavrular 70 mg dan 5 gr ağırlığa ulaşır.

Bir yazlık sazan üretimi

       Üretim hedefi 30-35 gr ağırlığında sazan elde etmektir.

       Hektara konulacak yavru sayısı beslemeye göre değişir.

       Eğer hububat kırması ile beslenecekse 25.000-35.000 yavru, pelet yemle beslenecekse 80.000 yavru yerleştirilir.

       Hububat kırması haftada  3-5 defa, pelet yem ise günde 4 defa verilir.

İki yazlık sazan üretimi

       Üretim hedefi 25-40 gr ağırlığındaki sazan yavrularını 200-300 gr ağırlığa ulaştırmaktır. Hektara 10.000-15.000 yavru konulur.

Yemeklik sazan üretimi

       Üretim hedefi 25-40 gr ağırlığındaki sazanları 1000 gr veya daha fazla ağırlığa ulaştırmaktır. Hektara 2600-3000 sazan stoklanır. Tahıl yemlemesi ile hektardan 800-1300 kg ürün elde edilir.

Kışlatma göletleri

     Büyütme göletlerini kuruya bırakmak

     Balıkların sığ büyütme göletlerinde kışın donma tehlikesinden korunmasını sağlamak gibi yararları vardır.

     Kışlatma göletlerine balıklar konmadan önce parazit banyolarından geçirilmelidir.

     Kışlatma havuzlarındaki balıklarda %10-15’lik kayıp normal karşılanır.

Dinlendirme havuzları

     Balık etindeki çamur kokusunu gidermek ve etin lezzetini artırmak için kullanılır.

     Göletlerden alınan balıkların pazarlamaya kadar tutulduğu, bol ve temiz sulu havuzlardır.

     Büyüklükleri 500-1000 m³ kadardır.

     Stok oranı 50-1000kg/m²

     Bu havuzlarda %2.5-10 arasında ağırlık kaybı olabilir.

Sazanların Yapay Beslenmesi

      Yapay besinler sazan beslemesinin yapay bir bölümüdür. Normal koşullarda her balık % 50 doğal,% 50 yapay besin almalıdır.

      Bitkisel orijinli yemler öğütülmüş, kuru veya ıslatılmış olarak verilir.

      Sazanların beslenmesinde %75 mısır ve %25 balık unu iyi bir yemdir.

      Yemden yararlanma 1/3-5 dir.