SIĞIR BESİCİLİĞİ

Sığır besiciliğinin temel sorunları nelerdir?
Ø Eğitim yetersizliği

Ø Pahalı yem girdisi

Ø Kalitesi kaba ve kesif yemler

Ø Hatalı bakım ve besleme sebebiyle et veriminin düşük olması

Ø Silaj ve diğer yem bitkilerinin yeterince tanınmaması

Ø Yetersiz sermaye

Ø Canlı hayvan ve et fiyatlarının gerçek maliyetinin altında olması

Ø Şap, Akciğer hastalıkları, parazit ve beslenme hastalıkları

Ø Aşılamanın öneminin bilinmemesi

Ø Paraziter mücadele yapılmaması

Ø Pazarlama sorunu

Ø Et ithalatı ve kaçak hayvanlar

Ø Besiciliğe destekleme yapılmaması

Ø Canlı hayvan ve et ihracatının olmaması

Ø Besicilerinin organize olamayarak politik yönden zayıf kalmaları

Ø Teknik yardım almama

Besicinin kendi çözebileceği sorunlar;
Ø Besiye en uygun hayvan alınmalıdır

Ø Barınaklar uygun nitelikte olmalıdır

Ø Kaliteli ve ucuz yem temin edilebilmelidir

Ø Yeterli ve dengeli yem karması yapılmalıdır

Ø Koruyucu aşılamalar ve paraziter mücadele yapılmalıdır

Ø Kayıt tutma alışkanlığı kazanılmalıdır

Ø Bakım ve besleme şartları düzeltilmelidir

Ø Verim ve karlılık için; besi performansı yükseltilmelidir

Ø Neden hayvancılık yaptığına karar vermelidir;

Para kazanmak için mi?

Vakit geçirmek için mi?



BESİ PERFORMANSI
Besicilikte iki önemli kriter vardır:

1. Hayvanlarda canlı ağırlık artışı

2. Yemden yararlanma yeteneği

Bu iki verim kriterine kısaca besi performansı denir. Besi performansı; besi dönemi boyunca kazanılan canlı ağırlık artışının karlılığıdır. Bir kilogram canlı ağırlık artışı için ne kadar masraf yapıldığının hesaplanmasıdır. Besi performansı hayvanlar besiye alındıktan sonra her ay hesaplanmalıdır. Hayvanlar besiye alınırken göğüs çevreleri ölçülerek her hayvanın canlı ağırlığı ve ortalama canlı ağırlıkları bulunarak kaydedilir. Hayvanlar ağırlıkları ve cüsselerine göre gruplandırılması en iyisidir. Aylık olarak bu ölçümler yapılarak kayıt edilir. Bir ay içinde gruplarda tüketilen yem miktarı ve yapılan maliyet hesaplanır. O ay içinde 1 kg. canlı ağırlık artışı için tüketilen yem miktarı ve maliyet hesaplanarak yapılan besisinin kar performansı tahmin edilebilir. Bu şekilde alınması gerekli tedbirler önceden hesap edilir.

Besi performansını etkileyen etmenler iki çeşittir. Birincisi; hayvanı satın alırken dikkat edilecek hususlar yani Hayvana ait etmenler, ikincisi; besi dönemine ait etmenlerdir.



A. HAYVANA AİT ETMENLER
“Besici satarken değil, alırken kazanır.”

Ø Hayvanın ırkı

Ø Hayvanın yaşı

Ø Hayvanın cinsiyeti

Ø Besi tutma yeteneği

Ø Sağlık durumu

Ø Bünye (dış görünüş)

Ø Kondisyonu

Besi Hayvanın Seçimi;

Siyah-Beyaz Alaca, Esmer, Simental ırkı ve bunların melezleri süt verimleri yüksek olduğu gibi besi performansları da oldukça iyidir. Yerli ırkların günde ortalama 800-900 gram canlı ağırlık artışı kazanabileceği bakım ve beslenme koşullarında kültür ırkları günde ortalama 1200-1400 gram canlı ağırlık artışı kazanabilirler. Özellikle melez ırklar hastalıklara karşı daha dirençlidirler. Süt besisi yapan bir üretici bunların danalarını besiye alarak veya besicilere satarak gelir elde edebilir. Hayvancılık ekonomiye dayanan bir uğraştır! Et ve süt besiciliğinde başarılı olmanın temel yolu; yüksek verim gücüne sahip hayvanların elde tutulmasıdır. Yüksek verimli hayvanlar her kilo et ve sütün maliyetini daha aza indirir. Ancak bunlar; barınak, bakım ve beslenme şartlarına daha duyarlıdırlar.

Büyüme Çağındaki Danaların Erişkinlere Göre Avantajları;

1. Cüsse ve ağırlıkları daha düşük olduğu için alışta daha az sermaye’yi bağlarlar. Daha az sermaye ile daha fazla hayvan alınabilir.

2. Büyüme ve gelişmeleri tamamlamadıkları için daha fazla canlı ağırlık artışı kazanırlar. Erişkin hayvanlar gelişimini tamamladıkları için et yerine yağ tutarlar. Bu yağların hiçbir ekonomik getirisi yoktur.

3. Vücut ağırlığına oranla daha fazla yem tüketmesine rağmen yemi daha iyi değerlendirir ve daha hızlı canlı ağırlık artışı kazanır. Yani besi performansları erişkin hayvanlardan kat kat daha fazladır. Yapılan yem maliyetinin çok büyük bir kısmını ete çevirirler.

4. Yaşama payı yem ihtiyacı azdır. Yemin büyük kısmını verim (et) için kullanır.

5. Gençler daha fazla et biriktirir. Yaşlı hayvan yağ biriktirir. 1 kg yağ birikimi için harcanan enerji, 1 kg et-kemik birikimi için harcanan enerjiden 2 kat fazladır. Erişkin bir hayvanın 1 kg. yağ biriktirmesi için yapılan maliyetle dana 2 kg. et üretir.

6. Gençler vücut yağını etler arasında biriktirir. Bu etler daha makbul ve kalitelidir. Yaşlılarda karın yağı daha çoktur. Kesimden sonra bu yağlar kesilip atılır, karkasa katılmazlar.

7. Etin değerli kısımları (bel ve but kasları) daha iyi gelişir.

8. Besi süresi uzundur. Et fiyatlarının düşük olduğu dönemde kesim ertelenebilir. Besi dönemi istenilen zamana ayarlanabilir. Erişkin sığırların besisinde ertelenen her gün cepten yenir.

Satın alınırken canlı ağırlık başına nispi olarak daha fazla ödenmesi, besi süresinin uzun oluşu ve danaların solunum hastalıklarına daha duyarlı olması dana besisinin dezavantajlarıdır.

Normal olarak sütten kesimi takiben danalar besiye alınabilir. Ancak ağırlıkları 150-200 kg olana kadar özel bir besleme uygulayarak, daha sonra yüksek enerjili besi yemlerine geçmek gereklidir. Ülkemizde genellikle Kültür ırkları 1-1,5 yaşlarında, yerli ırklar 2 yaşlarında besiye alınmaktadır.



Erkeklik hormonunun (Testesteron) kas oluşumunu artırıcı etkisi vardır, bu sebeple erkek danalar daha iyi et tutarlar. Erkek sığır yemi daha ekonomik değerlendirir ve daha fazla canlı ağırlık artışı kazanır. Besi performansları dişilere ve enenmiş sığırlara göre daha fazladır. Enenmişlerde canlı ağırlık artışı daha az, yağ birikimi daha fazladır.

Gelişmekte olan dananın iskelet çatısının yüksekliği ve genişliği önemlidir. Kazanabileceği canlı ağırlık artışı iskelet çatısının kapasitesiyle orantılıdır. Lütfen Dikkat : Zayıflık veya çelimsizlik değil iskelet çatısının genişliği önemlidir. Bakım ve beslenme hataları gibi sebepleriyle zayıf kalmış hayvanlar çok kısa sürede emsallerine yetişirler. Çok az bir maliyetle çok hızlı şekilde ağırlık kazanırlar. İster genç ister erişkin olsun bir deri bir kemik denecek kadar zayıf bir hayvan besici için avantajdır.

ü Daha ucuza alınır

ü Çok iyi besi performansı gösterir

Ancak hastalık sebebiyle düşkün hale gelmiş hayvanlar alınmamalıdır.

Seçilecek besi hayvanının dış görünüşü şu özelliklerde olmalıdır ;

Ø Vücut belli bir ahenk içinde olmalıdır

Ø Bacak duruşu düzgün, incikler uzun ve nispeten kalın olmalıdır

Ø Ergenliğini tamamlamış erkeklerin gövde ön bölümü, dişilerde arka bölümün daha gelişmiş olması makbuldür. Göğsü dar ve basık, kafa gövdeye oranla büyük veya küçük olanların besi performansları düşük olur

Ø Bilinen bir yerden hayvanların alınması daha uygundur

Ø Ana ve babanın bilinmesi besi performansı hakkında bilgi verir

Besi performansını etkileyen diğer faktörler şunlardır;

Ø Sığırların uygun kesim ağırlıkları bilinmeli hızlı canlı ağırlık sağlayabilecek hayvanlar seçilmeli

Ø Sığırın yemden yararlanma yeteneği yüksek olmalı

Ø Bakım ve beslenme şartlarına özen gösterilmeli

Ø Ahır koşulları sağlıklı olmalı

Ø Barınaklar aşırı sıcak ve havasız olmamalı

Ø Uygun besi yöntemi seçilmeli

Ø Yeterli ve dengeli besleme yapılmalı



B. BESİ DÖNEMİNE AİT ETMENLER
Ø Ahıra nakil

Ø Hayvanın besiye hazırlanması ve tecrit

Ø Koruyucu aşılama

Ø Paraziter mücadele

Ø Ahır şartları

Ø Yeterli ve dengeli besleme

Ø Bilinçli bakım

Nakil

Nakil araçları tazyikli su ile yıkanmalı ve dezenfekte edilmelidir. Yüklemeden kuru otla doyurulmalı ve yeterince sulanmalıdır. Açık kasalarda kasa yükseltilerek hayvanların sırtları rüzgardan korunmalıdır. 6 saatten uzun nakillerde arada mola verilmeli hayvanlara kuru ot ve su verilmelidir.

Tecrit

Yeni bir iklime, yeni bir ortama gelen sığırların bu değişikliğe uyum sağlamaları için belli bir süreye ihtiyaçları vardır. Yeni gelen hayvanların her ne kadar aşılandığı söylense de gerekli aşıları yapılmamış olabilir. Satılan hayvanlara büyük ihtimalle parazit mücadelesi yapılmamıştır. Uzun ve yorucu bir nakil geçiren hayvanların stres sebebiyle savunma sistemi zayıflamıştır. Hemen diğer hayvanların bulunduğu ahıra alınırsa ahırdaki mikroplara direnci çok düşük olacaktır. Salgın hastalıklar klinik olarak ortaya çıkmadan önce bir-iki hafta hayvanın vücudunda kuluçka dönemi geçirirler. Hayvanlar bu dönemde hastadırlar fakat bu dışarıdan belirleyemez. Bu sebeplerden dolayı en az 2 hafta en iyisi 3 hafta yeni gelen sığırlar ayrı bir ahırda tecride alınmalıdır. Bu dönemde Şap başta olmak üzere gerekli aşılamaları, iç ve dış parazit mücadelesi yapılmalıdır. Sığırlar bu dönemde iklime ve ortama alışırlar ve besiye hazırlık yapılır.


BESİYE HAZIRLIK
Hayvanların öncelikle yüksek enerjili besi yemine alıştırılmalıdır. Alışkın olmadıkları miktarlarda besi yemi aniden verilirse çok çeşitli sindirim problemleri ortaya çıkar ve besi verimli olmaktan çıkar. İlk gün sınırsız kuru ot ve 500 gr. besi yemi verilir. 2-3 günde bir besi yemi 250 gr. artırılır. 15 gün içinde besi yemi 2-2,5 kg.a çıkarılır. Bu süre içinde kuru ot miktarı azaltılır. Kuru ot azaltılırken besi süresince verilecek olan kaba yemlere (silaj, saman vb.) alıştırılır. Bu dönemde gerekli aşılamaları ve paraziter mücadelesi yapılmalıdır. Nokraya karşı sonbahar başında bütün sığırlara İvermektin grubu parazit iğneleri uygulanmalıdır. Bu ilaçların dozu 50 kg. canlı ağırlığa 1 cc.dür.

Besi Şekilleri

1. Mera Besisi

2. Mera-Ahır Besisi

a. Geçici Mera Besisi

b. Yarı Yarıya Ahır Besisi

3. Ahır Besisi

a. Açık Besi

b. Yarı Açık Besi

c. Kapalı Besi



Mera yem maliyeti açısından kazançlı olsa da buzağı, dana ve düvelerin ileride iyi bir besi sığırı olabilmeleri için büyümelerini ve iskelet normal şekilde gelişimini devam ettirmeleri gereklidir. Mera normal gelişimlerini yeterince sağlayamıyorsa bir miktar kesif yem ve mümkünse silaj verilmesi yerinde olacaktır. Meralarda bazı mineral maddeler bakımından önemli eksiklikler ortaya çıkar. Bunun için gerekli mineral maddeler sağlanmalıdır.

Açık ve Yarı Açık Besinin Avantajları

Ø İnşaat ve işçilik maliyeti çok düşüktür

Ø Belli bir alana daha fazla hayvan konulur

Ø Hayvan stres altında kalmaz

Ø Hastalıklara karşı direnci yüksektir

Ø Özellikle akciğer hastalıkları görülmez

Ø Ayak hastalıkları görülmez

Ø İdrar tutukluğu gibi bozukluklar yaşanmaz

Ø Besi performansı yüksektir

Ø Eti kaliteli ve lezzetli olur ve kapalı besiye göre çok daha kazançlıdır


SÜT DANASI BESİSİ
Buzağılar 1-4 günlükten annelerinden ayrılır (sütten kesilir). Süt İkame Yemi (Buzağı Maması) ile 90-130 kg. canlı ağırlığa ulaşıncaya kadar beslenir. Daha sonra kesime sevk edilir.



ZORLAMALI DANA BESİSİ
Süt Danası Besisinin farklı bir şeklidir. 1-4 günlükten anasından ayrılan buzağı 2-3 ay süt ikame yemi ile beslenir. Kesif yem ve iyi kalitede kaba yem takviye edilerek işkembe geliştirilir. Kesif yem ve kaliteli kaba yem ile büyütülür. 200 kg canlı ağırlığa ulaşınca enerjisi yüksek kesif yem ağırlıklı besleme yapılır. 350-500 kg ağırlığında kesime sevk edilir. Ülkemizde henüz uygulanmamış bir besi çeşididir.



DANA BESİSİ
1. Hazırlık Devresi

2. Büyütme ve Etlenme Devresi

3. Semirtme Devresi

Hazırlık Devresi

2-3 hafta süren bir devredir. Besiye hazırlık bölümünde bu konu anlatılmıştı.

Büyüme ve Etlenme Devresi

En uzun dönemdir. Enerji ve protein yönünden zengin, dengeli besi yemi ve kaliteli kaba yem ile beslenerek hızlı büyüme, hızlı kemik gelişimi ve etlenme sağlanır.

Semirtme Devresi

Besinin son 2-3 ayında sığırlarımız yeterince gelişmiş ve et tutmuştur. Artık enerji değeri daha yüksek besi yemi verilerek veya eldeki besi yeminin hububat daneleriyle enerji değeri yükseltilerek sığıra daha fazla canlı ağırlık kazanması ve yağlanması kısacası semirtilmesi sağlanmalıdır. Bu sebeple enerji değeri daha yüksek, protein değeri nispeten daha düşük kesif yem (%85) ve az bir miktarda kaliteli kaba yem (%15) verilmelidir.



*Besiye Hazırlık Döneminde
%70 Kaba Yem - %30 Kesif Yem
*Büyüme Döneminde
%30 Kaba Yem - %70 Kesif Yem
*Semirme Döneminde
%10 Kaba Yem - %90 Kesif Yem
**Elde mısır silajı gibi kaliteli kaba yem varsa bu orantılar kaba yem lehine değişir.


ERİŞKİN SIĞIR BESİSİ
Damızlıktan çıkarılan yaşlı inekler ve boğalar, gelişimini tamamlamış tosunlar ve öküzler büyüme ve gelişme devresini atlatmışlardır. Bu hayvanların daha fazla et tutmasını sağlamak olanaksızdır. Enerji değeri yüksek kesif yem ağırlıklı bir beslemeyle yoğun besiye alınarak 3-4 ay içinde semirtilir ve kesime tabi tutulur. Amaç büyütmek değil iskeleti et ve yağ ile doldurarak canlı ağırlık artışı sağlamaktır. 2-3 hafta besi yemine alıştırmadan sonra ve 3-3,5 ay yüksek enerjili besi yemi ile semirtilir.



BESİ SIĞIRLARININ BESİN MADDE İHTİYAÇLARI
1. Su

2. Enerji

3. Protein

4. Vitaminler

5. Mineral Maddeler

Su İhtiyacı

Bütün canlıların oksijenden sonra en önemli ihtiyacı olan su sınırsız olarak karşılanmalıdır. Besi dönemi ilerledikçe su ihtiyacı artacaktır.

Enerji İhtiyacı
Hayvanın yaşaması, gelişimi, et ve yağ biriktirebilmesi için yemlerle belirli miktarda enerji alması gereklidir. Alınan enerjinin bir bölümü sindirim faaliyetleri, ısı üretimi ve yaşaması için yani yaşama payı olarak kullanılır. Büyük kısmı gelişme, büyüme ve ağırlık artışı için yani verim payı olarak kullanılır. Yemdeki enerjinin verime dönüşmesi; hayvanın iştahına, yaşına ve genel sağlık durumuna göre, yemin besin değerine göre, yemdeki enerji düzeyine göre, yemin sindirilme özelliğine göre değişmektedir. Büyüme çağındaki danalar erişkin sığırlara göre 1 kg. canlı ağırlık artışı için daha az enerjiye ihtiyaç duyarlar. Erkek hayvanlar dişilere ve enenmiş erkeklere göre daha az enerjiye ihtiyaç duymaktadırlar. Dolayısıyla 1 kg. et üretmek için daha az yem tüketirler. Canlı ağırlık artışı besi başında ve ortasında, semirtme dönemine göre daha fazladır. Besi dönemi ilerledikçe enerji ihtiyacı artar. Besi dönemi ilerledikçe enerjisi yüksek yemlere daha fazla ağırlık vermek gerekir.

Protein İhtiyacı
Sığırın büyümesi, yaşama aktivitelerinin sürdürmesi, harap olan dokuların tamiri, hayvanın et verimi sağlaması için proteine ihtiyacı vardır. Büyüme ve gelişmenin sağlanması için besinin başında ve ortasında protein ihtiyacı yüksek olup semirtme döneminde protein ihtiyacı azalır. Semirtme döneminde enerjisi daha yüksek yemler verilmelidir. Kesif yemlerde sindirilebilir protein miktarı yüksektir. Silaj gibi kaliteli kaba yemlerde de sindirilebilir protein miktarı yüksektir. Saman gibi kalitesiz yemlerde sindirilebilir ve yararlanılabilir enerji ve protein miktarı sıfıra yakındır.



Kaba Yem İhtiyacı
İşkembeyi dolu tutmak, ön midelerde yaşayan mikroplarım yaşayabileceği ortamı sağlamak, yem israfını önlemek ve yem maliyetini azaltmak, geviş getirmeyi garantilemek için kaba yem besicilik için elzemdir. Besi hayvanlarına belli miktarda kaba yem verilmelidir. Kaba yemin sindirilmesi için kesif yem (enerji) de gereklidir. Kaliteli kaba yem yedirildiği ölçüde kesif yem ihtiyacı azalır. Kaliteli kaba yeme dayalı besicilik daha karlıdır. Kalitesiz kaba yem (saman) verilmesi sindirim süresini uzatır. İşkembenin kapasitesini gereksiz yere işgal edeceği için yem tüketimi olumsuz olarak düşer. Kaba yem ihtiyacı karşılanmaz ise canlı ağırlık artışı azalır. Yüksek sıcaklık, havasız ve nemli ortamda yem tüketimi %30 düşer, bu oran kalitesiz kaba yemle beslemede artar. Ülkemiz hayvancılığının en büyük sorunu kaliteli yeşil kaba yem teminindeki eksikliktir. Özellikle kış mevsiminde bu eksiklik et ve süt veriminde düşüşlere neden olmaktadır.

Hayvanlara sadece fabrika yemi, kepek, pancar posası gibi işkembe bakterileri tarafından çok kolay parçalanabilen kesif yemler yedirilerek yeterli miktarda kaba yem yedirilmezse ;

Ø Oluşan yüksek miktardaki asit ve zehirli yan ürünler işkembedeki küçük canlıların ölmesine ve işkembe ortamının bozulmasına sebep olur

Ø Bu asit beyin’deki Geviş Merkezi’ni etkiler ve geviş getirme otomatik olarak durur

Ø Bunun sonucu Tükürük Salgısı azalır

Ø Yemden yararlanma düşer, hayvan iştahsızlaşır

Ø İşkembe dokusu tahrip olur ve hayvanın sağlığı bozulur

Ø Sindirim problemleri ortaya çıkar

Ø Karaciğerde apseler (iltihap-cerahat) ve yağlanma oluşur

Ø Hayvan doymayacağı için yem tüketimi artar

Tükürüğün başlıca görevleri:

Ø Lokmayı yumuşatır, işkembedeki mikrobik sindirime yardımcı olur

Ø İşkembe ortamının asitleşmesini önler

Ø İşkembenin doğal ortamını korur

Ø Yemden daha iyi yararlanmayı sağlar

Ø Sığırlar günde 200 litreye kadar tükürük salgılarlar Tükürük en çok geviş sırasında salgılanır